اختلالات وابسته به مواد توهم زا
داروهای توهم زا موادی طبیعی و مصنوعی هستند که داروهای روانپریشی زا[1] یا مقلد سایکوز[2] نامیده می‌شوند، چون علاوه بر ایجاد توهمات موجب قطع تماس با واقعیت و بسط و گسترش هوشیاری می‌شوند.توهم‌زا جزو داروهای جدول I طبقه‌بندی می‌شوند؛ اداره نظارت بر دارو و خوراک (FDA) آنها را فاقد کاربرد طبی و واجد احتمال سوء مصرف شدید اعمال کرده است. توهم زای طبیعی کلاسیک عبارتند از پسیلوسیبین[3] (که از برخی قارچ‌ها به دست می‌آید) و مسکالین[4] (که از کاکتوی پیوت استخراج میشود). سایر توهم زاهای طبیعی عبارتند از: هارمین[5]، هارمالین[6]، ایبوگائین[7]، و دی متیل تریپتامین[8]. توهم زای کلاسیک مصنوعی LSD (لیسرژیک اسید دی اتیلامید) است که آلبرت هافمن[9] در سال 1938 آن را تولید کرد که بعد تصادفاً مقداری جزئی از آن را خورد و نخستین بار توهمات ناشی از LSD را تجربه کرد. برخی محققین آمفتامین‌های جایگزین یا اصطلاحاً «طراح» نظیر، 4- متیلن دیوکسی آمفتامین (MDMA) را جزو مواد توهم زا طبقه‌بندی می‌کنند (همان منبع).
1-12-2 نوروفارماکولوژی
هر چند انواع گوناگون مواد توهم زا از نظر آثار فارموکولوژیک با هم متفاوتند. اما LSD را می‌توان به عنوان نمونه کلی توهم‌زاها مورد بحث قرار داد. در مورد اثر فارماکودینامیک LSD اختلاف نظر وجود دارد، هر چند همه روی این نکته اتفاق نظر دارند که این دارو به صورت آگونیست یا آنتاگونیست روی دستگاه سروتونرژیک اثر می‌کند. داده‌های فعلی حاکی است که LSD به عنوان آگونیست نسبی روی گیرنده‌های پس سیناپسی سروتونین عمل می‌کند. اکثر مواد توهم‌زا پس از مصرف خوراکی به خوبی جذب می‌شوند، هر چند برخی از انواع توهم‌زا از طریق استنشاق، تدخین یا تزریق مورد استفاده قرار می‌گیرند. عمل نسبت به LSD و سایر مواد توهم‌زا به سرعت پدید می‌آید و عملاً سه تا چهار روز پس از مصرف مداوم ظاهر میشود. تحمل به سرعت نیز برطرف میشود (همان منبع).
2-12-2 مصرف داروهای توهم زا
اغلب داروهای توهم زا از مواد گیاهی به دست می‌آیند و از نظر ساختار شیمیایی به آمین‌های بیوژنیک موجود در مغز (سروتومین، نوارپی نفرین، دوپامین) شباهت زیادی دارند. این مواد به خاطر آثار قابل توجهی که به ذهن دارند در مراسم مذهبی و پزشکی قوی توسط فرهنگ‌های اولیه‌ای که آنها را کشف کردند مصرف می‌شوند. مکالین ازپیوت، نوعی گیاه کاکتوس به دست می‌آید و قرن‌ها در مراسم مذهبی عرفانی سرخپوستان مکزیک به مصرف رسیده است. LSD (لیسرجیک اسید دی ایتلامید)[10] نوعی داروی ترکیبی است. اما از نظر شیمیایی به چند ترکیب شیمیایی مربوط است که در قارچ ارگوت که غلات، به ویژه چاه دار را آلوده می‌کند، یافت میشود. ارگوتامین یکی از این ترکیبات است که موجب انقباض رگهای خونی و دیگر عضلات صاف میشود (این دارو قرن‌ها در مامایی مصرف می‌شده است) (همان منبع).
3-12-2 آثار روان‌شناختی
توصیف آثار روان شناختی داروهای توهم زا دشوار است؛ زیرا آنها بسیار ذهنی هستند و با توجه به فرد و انتظارات او از دارو و تجربه ای که دارد، فرق می‌کند. سولومون اسبندر[11] داروشناس عصبی، بعد از مصرف LSD اظهار داشت «دو ساعت بعد از مصرف این دارو، احساس کردم گویی هزاران سال است که تحت تأثیر آن قرار دادم. به نظر می‌رسید که باقی زندگی من روی کره زمین تا بی‌نهایت امتداد دارد، و همزمان احساس می‌کردم که کاملاً پیر هستم» داروهای توهم زا بر خلاف داروهایی چون کوکائین، آمفتامین، یا هروئین، شتاب یا احساس شدید لذت ایجاد نمی‌کنند. به نظر می‌رسد که افراد این داروها را نه به خاطر ویژگی‌های شعف آور یا آرام‌بخش بلکه صرفاً به خاطر آثار پیچیده آنها بر ذهن دوست دارند. داروهای توهم‌زا دستگاه پاداش مغز را به شیوه اغلب داروهای سوء مصرفی دیگر تحت تأثیر قرار نمی‌دهد (همان منبع).
4-12-2 مکانیزم‌های نوروفیزیولوژیکی
به خاطر آثار روانی و حسی غیرعادی این مواد پژوهشگران از دیرباز علاقمند بودند بدانند چگونه آنها به مغز اثر می‌گذارند. در واقع، با وجود آنکه پژوهش زیادی در این رابطه انجام شده است، مکانیزم‌های نورفیزیولوژیکی مربوط به این داروها کاملاً شناخته نشده‌اند. ساختارهای شیمیایی اغلب ترکیبات موجود در این طبقه، شباهت زیادی به انتقال‌دهنده‌های عصبی سروتونین و نوراپی نفرین دارند، و احتمالاً آثار قدرتمندی بر این سیستم‌های عصبی دارند. جورج آقا جانیان و گروه پژوهشی او در دانشگاه بیل دریافتند که داروهای توهم‌زا آثار بازداشتنی نیرومندی بر سیستم سروتونین و آثار برانگیختگی غیرمستقیم بر سیستم نوراپی نفرین دارند. LSD و مکالین، اثر برانگیختگی تحریک حس بیرونی به سرعت شلیک نورون‌های حاوی نورامی نفرین را به مقدار زیاد افزایش می‌دهد (آقاجانیان، 1986). از آنجا‌یی‌که سروتونین و نوراپی نفرین بر مناطقی از مغز تأثیر می‌گذرند که به احساس و هیجان مربوط هستند. احتمال دارد پدیده‌های روانیکه داروهای توهم‌زا به وجود می‌آورند به خاطر تعامل با این سیستم‌ها باشد (کاپلان و سادوک، ترجمه رحیمی و رضاعی، 1382).
[1] – Psychedelics
[2] – Psychotormimmetics
[3] – Psilocybin
[4] – mescaline
[5] – harmine
[6] – harmaline
[7] – ibogaine
[8] – dimethyltryptamine
[9] – Albert Haffman
[10] – lysergic acid diethylamide
[11] -got Fungns