دراین فصل پیرامون چارچوب تحقیق ابتدا بیان مساله تحقیق پرداخته و سپس سؤالات تحقیق، فرضیههای تحقیق، ضرورت تحقیق،انگیزه تحقیق،اهداف تحقیق،اهمیت موضوع تحقیق، محدوده مورد مطالعه،سوابق تحقیق، روش تحقیق و مراحل آن،با تشریح ابعاد هریک بیان میشود.
1-2-بیان مسئله
امروزه مبحث ژئوپلیتیک مقاومت از جمله مباحث مهم در پژوهش ها و نوشته های مربوط به ژئوپلیتیک انتقادی است. این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که همان مقاومت است بیشتر توجه می کند. مقاومتهای مردمیو نهضت ها در برابر رفتارهای ژئوپلیتیک گرایانه؛ یکی از مولفههایی است که در ارزیابی میزان قدرت مورد توجه ژئوپلیتیسین ها واقع وکارکردآن درتنازعات موردتوجه قرارمیگیرد.تاریخ جنگهاودرگیریها،بیانگرشواهدبسیاری ازسیرتکاملی مفاهیمیاست که پیش ازاین،تنهاازیک بعدموردتوجه قرارگرفته،واینک،به لطف توسعه وپیشرفت علوم مختلف وهم پوشانی زمینههای گوناگون علمی،ازابعادبیشتری میتوان آنهاراموردبررسی قرارداد. مقاومت در برابر سلطه بیرونی و سلطه حاکمان جور و ناصالح تاریخی طولانی به درازای رقابت قدرت ها و نیروها دارد اما کمتر موردی از این مقاوت ها بوده است که ماندگار گشته باشد. در این میان در تاریخ جنبش ها و نهضتهای آزادی طلبانه ملت ایران، نهضت جنگل یکی از درخشان ترین جنبش بوده است. نهضت جنگل از سال 1293 شمسی تا سال 1300 شمسی به مدت هفت سال در حوزه جغرافیایی گیلان به حیات خود ادامه داد. از سویی موقعیت جغرافیایی و ژئوپولیتیک گیلان در ظهور جنبش ها و نهضتهای مردمیازجمله نهضت جنگل بی تاثیر نبوده است. گیلان از سرزمینهایی است که عوامل تاثیر گذار جغرافیایی و ژئوپلیتیکی نقش تعیین کننده و بسزایی در تحولات آن داشته است. از منظر جغرافیایی از چهارسو با موانع بزرگ طبیعی روبرو بوده است، در شمال با دریاچه بزرگ و بسته خزر و در غرب، جنوب و شرق با دیوارههای بلند کوهستانی و جنگلهای انبوه خزری احاطه شده است. در گذشته در داخل منطقه نیز زمینهای باتلاقی، بیشه زارهای انبوه، رودخانههای متعدد و پر آب و اقلیمیبسیار مرطوب و ناسازگار آن، برای هر مهاجمیبه منزله ی یک خطر استراتژیک تلقی میشد. از این رو این منطقه به برکت خصیصههای جغرافیایی و ژئوپلیتیکی فوق سال ها با استقلال کامل و نسبی از حکومتهای پیرامون خود زیسته است. هدف این تحقیق، واکاوی و بررسی رابطه اراده ی نظام سلطه مدار و مقاومت ها و جنبش مردمیاست به بیان دیگر توضیح و تبیین زمینههای شکل گیری نهضت جنگل، علت تداوم و استمرار آن به مدت هفت سال نسبت به نهضتهای معاصر خود از نظر حوزه ی عملکرد و تداوم و همچنین نقش این نهضت در حفظ و تداوم هویت ملی ایران از اهداف مهم این تحقیق میباشد.
1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
در عصر جهانی شدن و ارتباطات و در شرایطی كه تحولات جهانی و منطقه ای در عرصه های سیاست و اقتصاد و فرهنگ پرشتاب است، تأكید بر هویت ملی و توجه خاص به برخی از تحولات و جنبشهای تاریخی میتوانند زمینههای حفظ همکاری و انسجام ملی (هویت ملی)و نیز امنیت ملی کشورها مهیا سازد.با توجه به این که تحقیقات بی شماری در زمینه نهضت جنگل صورت گرفته اما کمتر محققی به تحقیق و کنکاش مسائل ژئوپلیتیکی و مقاومتی نهضت جنگل اشاره و تاثیر آن را بر هویت ملی کشور ایران ارزیابی نموده است که از این حیث، تحقیق حاضر در نوع خود بی نظیر و پرداختن به آن دارای اهمیت ویژه ای است. از طرفی عوامل مختلف ژئوپلیتیکی در روند ایجاد و تداوم جنبشهای اجتماعی تاثیرگذار هستند. به طورمثال جنبشهای ضد حکومتی در دوران خلافت عباسی بیشتر در سیستان و خراسان شکل میگرفت که دسترسی به آن به دلیل شرایط جغرافیایی بسیار دشوار بود. در شکل گیری قیام میرزا کوچک خان نیز شرایط و عوامل ژئوپلیتیکی گیلان نقش آفرین بودند.
1-4- انگیزه تحقیق
انگیزه محقق از انتخاب موضوع پایان نامه موردنظر، بررسی و شناخت جایگاه نهضت جنگل در تقویت هویت ملی ایران میباشد.با توجه به اینکه نهضت جنگل در استان گیلان به وقوع پیوست و این جانب با توجه به علاقه مندی که به استان خودم دارم و این ناشی از وجود علاقه به مکان است، پرداختن به موضوع جنگل را لازم دیدم. از طرفی علاقه به شخصیت میرزا کوچک خان به عنوان یک انقلابی و مبارز علیه استبداد و استعمار نیز تا حدودی مشوق انتخاب موضوع فوق گردید. چرا که شخصیت میرزا کوچک در نزد مردم گیلان بسیار مهم و مورد توجه است. به طوری که در ادبیات گیلگی و تاریخ محلی نهضت میرزا بازتاب گسترده ای یافته است. بنابراین اقناع حس کنجکاوی از یک طرف و علاقه به میرزا به عنوان یک مبارز آزادیخواه گیلانی از طرف دیگر زمینه ، توجه اینجانب را به موضوع فوق فراهم آورد.
1-5- اهداف تحقیق
-
- بررسی عوامل ژئوپلیتیک در شکل گیری، تداوم و استمرار نهضت جنگل.
-
- بررسی تاثیر نهضت جنگل برحفظ و ماندگاری هویت ملی ایران.
1-6-سؤال تحقیق
بدون تردید هر تحقیقی در راستای شکل گرفتن سئوال یا سئوالاتی در ذهن محقق انجام می گیرد و شخص پژوهشگر همواره تلاش می کند تا در طول تحقیق به شیوه ای علمیو دقیق به پاسخ های مناسب و قانع کننده ای برای سئوالات خود دست یابد. ضمن اینکه برای انجام یک تحقیق خوب پرسش ها خیلی اساسی اند و این پرسش ها ما را به دانش جدید یا در حل مسئله ای ویژه هدایت می کنند (پارسونس و نایت، 1386: 63). با توجه به موضوع تحقیق که به(تحلیل پیامدهای ژئوپولیتیک مقاومت نهضت جنگل در هویت ملی ایران) میپردازد، نگارنده سؤالی به شرح زیر تدوین نموده است.
از این رو مهم ترین پرسش ها ی تحقیق عبارتند از:
الف) تأثیر نهضت ها و بحرانهای داخلی و خارجی در شکل گیری نهضت جنگل چگونه بود؟
ب) تأثیر نهضت جنگل در حفظ هویت ملی ایران چگونه بوده است؟
1-7- فرضیههای تحقیق
در یک بررسی علمیلازم است محقق برای تعیین دقیق و تبیین منطقی اهداف تحقیق فرضیه ها را مطرح سازد، زیرا به عنوان استخوان بندی طرح مطالعاتی مطرح می باشند. فرضیه، توجیه و تبیینهای حدسی معینی را درباره ی واقعیات عرضه میکند و پژوهشگران را در بررسی این واقعیات و تجارب کمک و هدایت می کند. فرضیه یک پیشنهاد توجیهی و به زبان دیگر راه حل مسئله است که هم به یافتن نظم و ترتیب در بین واقعیات کمک می کند و هم باعث استنتاج میشود (حافظ نیا، 1386: 111).
با توجه به سؤال تحقیق که دستیابی اهداف گوناگونی را دنبال می کند برای جهت دهی سؤال تحقیق و هدایت آن در راستای چارچوبی منسجم، دو فرضیه زیر مطرح گردید:
-
- به نظر میرسد، نهضت ها و بحرانهای داخلی و خارجی در شکلگیری نهضت جنگل تأثیرگذار بوده است.
-
- به نظر میرسد، نهضت جنگل در راه تحقق استقلال کشور و تقویت هویت ملی ایران تلاش میکرد.
1-8- محدوده مورد مطالعه
محدوده مورد مطالعه این تحقیق، به طور کلی کشور ایران و به طور اختصاصی استان گیلان را شامل میشود. پژوهش حاضر سعی دارد تا ضمن بررسی موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه،به تحلیل نقش آفرینی نهضت جنگل در تقویت هویت ملی جمهوری اسلامیایران بپردازد.
1-9- تعریف مفاهیم و واژه ها
1-9-1-هویت
هویت به معنی «چه کسی بودن» است؛ اینکه یک فرد یا یک گروه انسانی خود را چگونه میشناسد و میخواهد چگونه بشناساند یا چگونه شناخته شود. هویت پاسخی به نیاز طبیعی در انسان برای شناساندن خود به یک سلسله عناصر و پدیدههای فرهنگی، تاریخی و جغرافیای است. پدیدههایی چون سرزمین سیاسی مشترک، دین مشترک، زبان مشترک، خاطرات سیاسی مشترک، دیدگاه ها و آداب و رسوم، ادبیات و هنرهای مشترک را تشکیل میدهد و هویت در درجه نخست زاییده محیط جغرافیایی است (مجتهدزاده، ۶۶:۱۳۸۶). هویت ها معناهایی کلیدی هستند که ذهنیت افراد را شکل میدهند و مردم به واسطه آن ها نسبت به رویدادها و تحولات محیط زندگی خود حساس میشوند. مردم به دیگران میگویند که چه کسی هستند و مهمتر اینکه به خودشان نیز میگویند که چه کسی هستند و سپس میکوشند به گونه ای رفتار کنند که از آن کسی که تصور میکنند هستند، چه انتظار میرود (تاجیک،۱۳:۱۳۸۴).
1-9-2- ژئوپلیتیک
ژئوپلیتیک: عبارت از مطالعه اثرگذاری عوامل جغرافیایی در تصمیم گیریهای سیاسی صاحبان قدرت است.(مجتهدزاده،20:1381)
کیلن، که اصطلاح ژئوپلیتیک را در سال 1899 وضع کرد، آن را به عنوان «تئوری دولت به عنوان یک ارگانیسم جغرافیایی یا پدیده ای در فضا» توصیف می کند. از دید کارل هاوس هوفر پدر ژئوپلیتیک آلمان ژئوپلیتیک علم تازه ای از دولت می باشد، دکترینی بر جبر فضایی تمامیفرآیندهای سیاسی که بر بنیان های گسترده ای از جغرافیا، به ویژه جغرافیای سیاسی قرار دارد. ریچارد هارتشورن آن را به عنوان جغرافیای مورد استفاده برای اهدافی خاص که فراتر از تعقیب دانش قرار می گیرد، تعریف می کند. ادموند ولش، ژئوپلیتیک را مطالعه ای مرکب از جغرافیای انسانی و علم سیاسی کاربردی میداند که تاریخ آن به دوران ارسطو، مونتسکیو و کانت باز می گردد (کوهن، 1387: 42).
1-9-3- ژئوپلیتیک مقاومت
مباحث ژئوپلیتیک مقاومت و آنتی ژئوپلیتیک از جمله مباحث مهم در پژوهش ها و نوشتههای مربوط به ژئو پلیتیک انتقادی میباشد. این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که مقاومت میباشد بیشتر توجه میکند.(راستی و خراسانی،۲۷۷:۱۳۹۱).
اکنون با تغییر شیوه های مستقیم استثمار و استعمار، وجود خلاء ناشی از قدرت در یک منطقه ژئوپلیتیکی می تواند زمینه ساز ایجاد ژئوپلیتیک مبتنی بر سلطه باشد. رقابت شدید و آشکار قدرتهای جهانی و منطقه ای جهت نفوذ به این مناطق و ایجاد روابط ژئوپلیتیکی مبتنی بر سلطه و یا نفوذ از سوی قدرتهای بزرگ و نابرابر با کشورهای منطقه نیز از دیگر مؤلفههای ژئوپلیتیک سلطه در عصر حاضر است. با این وجود، اگر قرن بیستم قرن ژئوپلیتیک بود، قرن بیست و یکم می رود تا تجربه ای جدید و متفاوت را در این زمینه آغاز نماید. در واقع، دانش ژئوپلیتیکی در نظر دارد تا بر پایه مواضع و موقعیتهای قدرت و مزیت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بنا گردد. اما همانگونه که پروفسور فرانسوی، میشل، فوکونیز بیان میدارد، روابط قدرت بدون مقاومت وجود ندارد و مقاومت نیز مانند قدرت از تنوع برخوردار بوده و میتواند در قالب راهبردهای منطقه ای و جهانی تکمیل شود. بنابراین در مقابل روابط مبتنی بر قدرت، می توان هزاران داستان جایگزین را برشمرد که تاریخ را از دیدگاه کسانی که درگیر مقاومت در برابر دولت و کارکرد ژئوپلیتیکی بودهاند، قالبگیری کردهاند. این گونه مقاومت ها را میتوان به عنوان ژئوپلیتیک از پایین که از مادون (تحت سلطه) تبعیت میکند، توصیف کرد. وضعیتی که طی آن روابط استعماری، سلطه ارتش، سیاست و فرهنگ دولت و طبقات نخبه آن به چالش کشیده میشود. نگرشی که زبان حال طبقات تحت سلطه را منعکس می نماید و مملو از مبارزات ضد سلطه گری و مقاومت در برابر نیروی جبار دولتها در سیاستهای داخلی و خارجی آنهاست.اینها همان تعابیری هستند که بر اساس آنها جغرافیدانانی همچون سیمون دالبی، ژئاروید اتوتایل و پاول روتلج، تحت تأثیر مباحث فوکو، رویکرد ژئوپلیتیک مقاومت را و یا در یک معنای گستردهتر، ژئوپلیتیک انتقادی را مطرح کردهاند. بر اساس چنین نگرشی، ژئوپلیتیک کلاسیک به فراهم آوردن شرایط سوءِ استفاده قدرتهای استعماری و سلطه گر از اندیشههای جغرافیایی متهم می گردد (مجتهدزاده، 1381: 291).
دانش انتقادی میخواهد به مردم نشان دهد جامعه آنها چگونه عمل میکند و به آنها امکان می دهد تا در تحولات و تغییرات جامعه خود بدانسان که خود میخواهند عمل کنند تا دنیای آینده خود را بهتر بشناسند (شکویی، 1378: 124).