فهرست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های مردم کوچه بازار مردم ایران قسمت بیست و یک

پوشال-چیزهای سبک-میان تهی و بی ارزش

ژتون-پولک فلزی یا پلاستیکی که به جای پول به کار می رود

آسمان با زمین دوختن(داشتن کمال مهارت در تیراندازی)

چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد
چاق کردن کاری-رو به راه کردن کاری-راه انداختن کاری

اهل و نا اهل-کس و ناکس-نجیب و نانجیب

به محضِ-به مجرد ِ-همان وقت که

دار و دیزی-لوازم اندک و ناچیز و ارزان خانه

تخت کردن-هموار کردن-پر کردن-کامل کردن

از دهان در رفتن-پریدن حرفی از دهان-بدون پیش‌بینی سخن راندن
بار سرکه- ترش ابرو

پِهِن پا زدن-بیکاره و ولگرد بودن

بند نشدن سنگ روی سنگ-نا آرام بودن اوضاع-وجود نداشتن نظم و امنیت

خون مردن-منجمد شدن خون در زیر پوست بر اثر ضربه

در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن
آستین از دهان برداشتن-خندیدن

پا به پا کردن-مردد بودن-درنگ کردن

به جهنم-به درک-خوب شد که چنین شد-خوب است که چنین بد است

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

جوش زدن-عصبانی شدن-داد و فریاد بیجا زدن

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد

زرشک-لفظی است مانند زکی که به هنگام باور نکردن و رد کردن حرف طرف گفته می شود

بشکن-صدایی که در حال شادی و پایکوبی از بهم زدن انگشتان در می آورند.

دس دسی-خطابی همراه با دست زدن به کودکان نوپا

 

ادرار کوچک-شاش

تنگ-بسیار نزدیک-چسبیده

جی جی-خار پشت-جوجه تیغی
دُوال پا-آدم سمج

چاروادارکُش-جنس تقلبی-چیز بد

چمچاره-در پاسخ به پرسش احمقانه می دهند

 

ته بندی-خوراک کمی که پیش از غذای اصلی می خورند

پل خر بگیری-محل آزمایش-جایی که گریز از آن ممکن نباشد

ژتون-پولک فلزی یا پلاستیکی که به جای پول به کار می رود
پدر سوخته-بد سرشت-بسیار زرنگ و رند

از جلوی کسی در آمدن-در برابر کسی مقاومت کردن

پنجه-انگشتان پنجگانه ی دست
ارواح بابات-به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود

 

دربند-کوچه ی بن بست-مانع در محل ورود

خواب آور-مخدر-بی هوش کننده
دهنه سرخود-بی بند و بار

 

انداختن باد به غبغب(تکبر کردن، قیافه گرفتن)

دور برد-دارای برد زیاد

خواب دیدن برای کسی-نقشه کشیدن برای استفاده یا کوبیدن کسی

به هر حال-در هر حال-در هر صورت
جهل کردن-در انکار چیزی پافشاری کردن

خون کسی را مکیدن-مال کسی را به تزویر غارت کردن-به کسی تعدی و ستم کردن
 

آتشی شدن(از کوره در رفتن)

 

 
چاچول زدن-گشت و گذار بی هوده-ول گردی

رگه-طبقه ای از مواد معدنی در درون خاک

 

درب و داغان شدن
بالای منبر رفتن-پر گویی کردن

دو به هم اندازی-فتنه انگیزی-سخن چینی

حرف چند پهلو-سخن مبهم و دارای چند معنی

پنجه-انگشتان پنجگانه ی دست

خواهی نخواهی-نگا. خواه و ناخواه

پاشنه ی خانه ی کسی را در آوردن-کسی را با خواستن چیزی به ستوه آوردن
پشتی کردن-حمایت کردن-یاری کردن

خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر

دور از شما ب-لانسبت

دوز و کلک سوار کردن-توطئه چیدن-مطالبی را خلاف واقع جلوه دادن

دُم سیاه-نوع مرغوب برنج گیلان-کبوتری که دم سیاه دارد

خیر ببینی-دعایی است در حق کسی که کمکی کرده باشد

خنکای صبح-سحرگاه

روده بر شدن-سخت خندیدن-از شدت خنده بی حال شدن
خدا داده به فلانی-بختش یار بوده

برق از کسی پریدن-سخت ترسیدن-جا خوردن

 

چاک و بست نداشتن دهان-دهان لغ بودن-رازدار نبودن
برخورد کردن به رگ غیرت کسی-ناگوار آمدن حرفی یا کاری-گران آمدن-احساس اهانت کردن
حساب ماست بندان یزد-حساب ساختگی

ازرق-چشم زاغ

خالی کردن دل کسی-کسی را ترساندن

 

اقل‌کم-دست‌کم-لااقل

پابوسی-زیارت
زار زدن لباس به تن-ناجور و نامناسب بودن لباس
اخت بودن(سازگار و هماهنگ بودن، مانوس بودن)
آینه‌ی کسی بودن(یکسره از کسی تقلید کردن)

از روی معده حرف زدن(بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن)

بَهمان-فلان

اجل معلق-مرگ ناگهانی

زه کشیدن-سخت شدن زخم-کشیدن عضله ها

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

 

جیب خالی پز عالی-کسی که در عین تهی دستی افاده دارد و خودش را با ظاهرسازی بگیرد
دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده

پَتَه-کاغذ مقوایی-مهره ی فلزی به جای پول-ژتون
اله و بله کردن(لاف زدن، چنین و چنان گفتن)

دست چپی-از جناح چپ-مخالف حکومت

زمین گذاشتن سر-مردن

دار و دسته-پیروان و اطرافیان

بی مناسبت-نابجا-نامربوط

چرخ دستی-چرخ خیاطی که با دست به حرکت می افتد

با هم خواندن-تطبیق کردن-هماهنگ بودن

بال در آوردن-به سرعت رفتن-بسیار خوشحال شدن

استخوان ترکاندن(رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ)

آسمان گرفتن(فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه)

آسمان سوراخ شدن-رویداد بزرگ پیش آمدن

اجابت کردن معده-قضای حاجت

تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن

ته ریش گذاشتن-کمی ریش بر صورت نگهداشتن

 

ابرو تابیدن-گره بر ابرو افکندن

روبند شدن-با رودربایستی ناگزیر به انجام کاری شدن

آبدست-ماهر-استاد

چین چین-پر از چین

بغل خوابی کردن-نزدیکی کردن

ابرو تنگ کردن-ناز و غمزه نمودن-افاده و بی‌اعتنایی کردن

جل و پلاس کسی را بیرون ریختن-کسی را از جایی بیرون کردن

بامب-توسری

از بیخ گوش کسی گذشتن-در برابر خطری قرار گرفتن و آسیب ندیدن

توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

زیر دین رفتن-قرض دار شدن-مدیون شدن

پایین ریختن دل-به شدت ترسیدن-زهره ترک شدن

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)

دک و دنده-بالا تنه

چغلی کردن-شکایت کردن

تا-لنگه-همتا

روی باد هوا بودن-سست و بی پایه بودن

چاله میدانی-صفت آدم های بی ادب و بی فرهنگ
جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده

دَنگ-حیران و آشفته-سرگشته و شیدا

پول مول-پول

انگشت‌نگاری-ثبت کردن اثر خطوط روی انگشتان برای شناسایی در آینده

خر ِ دیزه-لج بازی که به خود ضرر بزند

خرده مالک-مالک زمین کشاورزی کوچک

رقص شتری-رقصی که از روی قاعده نباشد-حرکات نابهنجار

چشم کسی آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

چلو کباب-غذایی مرکب از چلو و کباب

چاقچور-شلوار گشاد و بلند و کف دار زنانه که آن را بر روی شلیته و تنبان می پوشیدند

زنندگی-زشتی-نفرت انگیزی

دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده

خُردینه-بچه ی خردسال
آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)
حِکِه ای-مردم آزار-کرمکی-ناراحت

رو شور-سفیداب

پرت گفتن-حرف بی معنی زدن

دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن

جیب کسی را زدن-محتوای جیب کسی را ربودن

دم کسی لای تله گیر کردن-دچار سختی شدن-به بلا گرفتار شدن

روغن کاری-روغن زدن به هر نوع دستگاه

پازلفی-سر خط-بخشی از موی سر که از شقیقه ها به پایین صورت می روید

چاره-درمان

جسته دوزی-نوعی دوختن

پی نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر خود باز کردن

دست برداشتن-صرف نظر کردن-چشم پوشی کردن-به حال خود رها کردن
به مشروطه ی خود رسیدن-به هدف خود دست یافتن

دعوت نامه-نامه یا کارتی با درخواست شرکت در یک مجلس یا مراسم-اعلام آمادگی برای پذیرش مهمان در یک کشور دیگر

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

 
پی گرفتن-دنبال کردن کار

دَم کشیدن-رسیدن و پختن چای-برنج و مانند آن ها

خاکه-خرده ی هر چیزی

چشم کردن-چشم زدن
دست و پا گیر-مزاحم-مانع از کاری

چیدن و واچیدن-آراستن-در جای خود گذاشتن

خوش ظاهر-دارای ظاهر آراسته-کنایه از بدجنس

بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش

خوش برش-جامه ای که اندازه و برازنده ی قامت دوخته شده است

بستن زخم-بسته شدن سر زخم-التیام یافتن زخم-مرهم نهادن و پیچیدن زخم با وسایل زخم بندی
بمیرم-قربان بروم

الف(قاچ خربزه و از این قبیل، بچه‌ی کوچک، سیخ، راست)

خیال کسی را راحت کردن-موجب اطمینان خاطر کسی شدن-به کسی جواب رد دادن

دنده نهادن-قبول کردن-رغبت کردن

رنجیده شدن-آزرده خاطر شدن-آزرده دل شدن

بد مست-کسی که هنگام مستی هرزه گویی کند و عربده بکشد

 

حسرت به دل ماندن-به آرزوی خود نرسیدن
تیغی-چیزی که با کلاه برداری از کسی گرفته باشند

با هم خواندن-تطبیق کردن-هماهنگ بودن

پیاز کسی کونه کردن-ماندگار شدن در جایی-میخ خود را کوبیدن

 

آواز کوچه‌باغی-آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است

پس انداختن-جمع کردن پول-بچه به دنیا آوردن-به عقب انداختن

پیچ و خم خوردن-پیچ و تاب خوردن

به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-خسته کردن

آفتاب به آفتاب(هر روز)

دل دل را خوردن-عجله داشتن-بی تاب بودن

دو سره بار کردن-از دو جا سود بردن-دو لپی خوردن
روی پای خود ایستادن-به خود متکی بودن-به دیگران نیاز نداشتن
دق کردن-از غصه مردن

پدر کسی را در آوردن-کسی را تنبیه کردن-بسیار آزار دادن

تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی

اهل و نا اهل-کس و ناکس-نجیب و نانجیب

به خاطر داشتن-به یاد داشتن-از بر بودن

جوش خوردن-لحیم شدن-به هم پیوستن-معاشرت کردن با دیگران

تکلیف شدن-به سن بلوغ رسیدن
بارانی-اصطلاح دختران دانش آموز : دوست صمیمی و محبوب
از چپ و راست(از همه سو، از همه جا)

پای کلاغ-خط بد و ناخوانا-خرچنگ قورباغه ای-قلم چرا

از آب گل آلود ماهی گرفتن-از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن

اشک تمساح(گریه ی دروغین)

از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار

 

چارخانه-شطرنجی
خانه ی خاله-جای راحت و خودمانی-ملک شخصی

خنج انداختن-پنجول انداختن-خراشیدن پوست دیگری با ناخن

رمباندن-خراب کردن

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد

خاکسترمال کردن-شستن ظرف با مالیدن خاکستر به آن

از پشت خنجر زدن(به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن)

 

 

چلو-برنج آب کشیده

 

پیه آوردن-چاق شدن

تقلا-دست و پا زدن-کوشش زیاد
رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

چفت کردن-با زنجیر بستن

زیر دست-تابع-فرمان بردار

دریده-وقیح-بی شرم-پر رو

اِحلیل خوردن(فریب خوردن)

زیر لبی-زیر زبانی

 

بازداشتن-منع کردن-مانع شدن

زیر سر گذاشتن-زیر سر داشتن
پاپی چیزی بودن-چیزی را دنبال کردن-به چیزی محل گذاشتن

 

آفتابه گرفتن(آفتابه برداشتن)

 
خورد رفتن-از بین رفتن قسمت اضافی در خیاطی-جذب شدن و حل شدن در چیزی
 

 
دست به کار نرفتن-حال کار کردن نداشتن-برای کار بی حوصله بودن

پس پناه-جای خلوت در خانه یا کوچه-پستو

بغ کردن-چهره درهم کشیدن-ترشرو شدن

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

روگیر کردن-در رودربایستی ناگزیر به انجام کاری کردن-نگا. روبند کردن

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

اسباب‌چینی(دسیسه‌چینی، توطئه‌چینی)
اختر در پیراهن کردن-بی قرار کردن

دوم از آن-در ثانی-دوم آن که

پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر

اشهد را گفتن(برای مرگ آماده شدن)

اشکنک سرشکنک داشتن(با خطر همراه بودن)

پا منبری کردن-دنبال حرف کسی را گرفتن-درباره ی سخن کسی توضیح دادن

دمبکی-دمبک زن-بی ادب و نفهم

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

چینه کش-بنایی که دیوار گلی می سازد
آگوز-لقب ریشخندآمیز برای مرد ریزنقش و متکبر

زائو-زنی که زاییده و در بستر است

آب و تاب-تکلف-لفت و لعاب-تفصیل

آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن

پامال شدن-از بین رفتن
تعزیه گردان-کسی که در امور همگانی دخالت می کند و سود خود را می برد.

حال آوردن جگر-بریدن صفرای جگر با چیزهای ترش مزه

پِندِر-لوازم فرسوده و ناچیز و کم بها

به خورد چیزی دادن-نفوذ دادن-وارد کردن

از صدقۀ سرِ(از عنایت و لطفِ)

تپیدن-به زور و با پر رویی وارد جایی شدن

تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن

تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

اشکال‌تراشی(ایرادگیری، گره در کار اندازی)

دَمَر-دراز کشیده روی سینه و شکم

تقه زدن-کوبیدن چیزی با ضربات پیاپی چکش و مانند آن

زیر سری-بالش-متکا

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

رانده و مانده-بدبخت و وامانده

آلکلی-معتاد به الکل

خلا-مستراح

بستری-خوابیده در بستر-بیمار

از بام خواندن و از در راندن(خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن)

تلمبار- تل انبار

زنده شدن-حق بازی دوباره پیدا کردن
روغن ریختن و عسل جمع کردن-نهایت پاکیزگی و نظافت
خورش دل ضعفه داشتن-هیچ گونه خوردنی نداشتن

 

دنبال کسی فرستادن-کسی را احضار کردن

دَم کسی را دیدن-رشوه دادن-آجیل دادن

پایان نامه-رساله ی پایان تحصیل

به نعل و به میخ زدن-دو جانبه رفتار کردن-نه سیخ بسوزد نه کباب

چاخان پاخان-دروغ

چار سو-چهار راه-جایی از بازار که در هر چهار سمت آن دکان و مغازه باشد

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار

در غورگی مویز شدن-هنوز تازه کار بودن ولی ادعای مهارت و استادی کردن

چرچر کردن-از ثروت بادآورده ای روزگار گذراندن

راستی؟-واقعن؟ آیا درست است؟

جان دادن برای چیزی-برای چیزی سخت مناسب بودن

حرف خود را به کرسی نشاندن-نظر خور را به کسی قبولاندن یا تحمیل کردن

خوشگلک-با خوشگلی اندک

دهن کجی کردن-ادا و شکلک در آوردن برای مسخره کردن-بی اعتنایی کردن
تناسب داشتن (چیزی) به کسی
 

راه انداختن-به حرکت انداختن-به کار کردن واداشتن

بد عنق-کج خلق-بد اخلاق

خاج پرست-مسیحی-عیسوی-ارمنی-آشوری

رخصت خواستن-اجازه خواستن

بادپا-تند رو-تیز تک

اشکنک سرشکنک داشتن(با خطر همراه بودن)

چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

حلال زاده-پاک و نجیب

آلا گارسون(اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران)

زار-نا به سامان-خراب-بد

رد زدن-رد پای کسی را گرفتن-نشان به جایی بردن

آت و آشغال(وسایل کهنه و بی‌مصرف)

دل گرفتگی-غم-غمگین بودن

از زیر سنگ در آوردن(چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن)

دسته پل-الک دولک
با سر رفتن-کنایه از داشتن نهایت شوق و اشتیاق برای کاری یا چیزی

پِهِن پا زدن-بیکاره و ولگرد بودن

زر اومدی قرمه سبزی-سخنی توهین آمیز برای کسی که به قهر می رود یا تهدید به رفتن می کند

ریزه خوانی کردن-غرغر کردن-نق زدن-ایراد گرفتن

خشک زدن-مات و مبهوت ماندن

رو افتادن-علنی شدن-آشکار شدن

 

بد قدم-نامبارک-بد شگون

تازه کردن گلو-چیزی نوشیدن و سرحال آمدن

آب شدن-شرمنده شدن-رفتن آبرو-به فروش رفتن کالا

دل خوشکنک-مایه دلخوشی اندک-آن چه بی پایه ولی مایه ی خرسندی است-گول زنک

ختم قرآن کردن-یک بار قرآن را از اول تا آخر خواندن
تلخه-تریاک-سوخته