مجموعه ای از اصطلاحات عامیانه و کوچه بازاری ایرانی قسمت 413

دهنه سرخود-بی بند و بار

 

زبان مادر شوهر-نوعی گیاه خار داراز تیره ی کاکتوس

دوا به خورد کسی دادن-مسموم کردن-به زور به کسی دارو یا مشروب خوراندن

دندان کسی پیش کسی گیر کردن-عاشق کسی شدن-شیفته ی کسی شدن
تاپاله چسباندن-بوسدن محکم و پی در پی

 

از بیخ-یکسره-به‌کلی-کاملن

آل-موجودات افسانه‌ای مانند جن و غول

بی غم-بی خیال-لاقید-بی درد

دوم از آن-در ثانی-دوم آن که

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

آشنایی به روشنایی انداختن(پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن)

 

چهار دستی-فراوانی
برج زهر مار-بسیار خشمگین-بسیار اندوهناک
خوش ریخت-دارای هیکل برازنده
زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

ترکه-آدم باریک و بلند

زوال در آوردن-نعمتی را در نتیجه ی ناسپاسی و بی اعتنایی از دست دادن

پنج تن آل عبا- پنج تن

از اوناش نبودن ( فقط به‌صورت منفی)(از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است)

پُخی شدن-کاره ای شدن-مهم شدن

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

جیر و ویر راه انداختن-داد و فریاد راه انداختن

ابریشم-زن نوازنده-مطرب

پاتوغ-محل گرد آمدن
ازراه‌نرسیده-در همان لحظه‌ی رسیدن-به مجرد ورود

دشت-فروش اول کاسب-نخستین پول دریافتی کاسب

دل واپسی-نگرانی-اضطراب
جیر جیر-سر و صدا-فریاد بی هوده-آواز گنجشک و برخی حشرات

 
حاجی خرناس-لولو

چپری آمدن-زود آمدن

این دست و آن دست کردن(وقت تلف کردن، وقت کشتن، به عقب انداختن)

جناغ-استخوان جلو سینه ی مرغ

 
پُلُغ زده-ورقلمبیده-برجسته
از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن(در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند)
 

 

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

چاروادار-کسی که چهار پا را کرایه می دهد-آدم بی اصل و بی تربیت

 

چار خیابان زدن موی سر-تراشیدن مو به شکل + که برای تنبیه دانش آموران انجام می گرفت

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)
از دور دستی برآتش داشتن-آشنایی سطحی و ناکافی با چیزی داشتن
درد-نفرینی مانند کوفت-زهرمار-مرض

دور از شما ب-لانسبت

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

پشت چشم کسی باز ماندن-انگار نه انگار-برای کسی فرقی نداشتن

از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)

بریده بریده-منقطع-پاره پاره-گسسته

 

خود را سبک کردن-خود را حقیر کردن-دست به کاری پایین تز از شان خود زدن

چل و چو افتادن-شایعه در دهان مردم افتادن

 

برزخ شدن-ناراحت شدن
 

پر و بال-امکان-فرصت
چروکیدن-چین دار شدن

جر و بحث-مجادله ی شدید گفتاری

 

 

پایین نرفتن چیزی از گلو-از غصه غذایی نخوردن-مال حرام نخوردن
داغ و درفش کردن-مجرمی را برای اقرار کردن داغ کردن

دود ِ نازک-دود سیگار و قلیان و چپق

 

بلا تکلیف-کاری که معلوم نیست چه باید بشود-کسی که نمی داند چه باید بکند

جوشکاری-جوش دادن قطعات فلزی

 

تریت- تلیت

پابوس-زیارت

خوش خوراک-نگا. خوش خور
از تو چه پنهان-راستش را بخواهی

حاتم بخشی-گشاده دستی-سخاوتمندی

بی صاحاب مانده-صاحب مرده-وامانده

دندان کسی پیش کسی گیر کردن-عاشق کسی شدن-شیفته ی کسی شدن

رو دست بالا آمدن-رقابت کردن-پیشی گرفتن

زحمت کش-کارگر-پیشه ور

بز رو-راه باریک و پرپیچ و خم در کوه و جنگل

 

حلال واری-نگا. خلال وار

 

شماره ی نوشته : ١- ۹ / ۷

از روی شکم‌سیری-از سر بی‌مسئولیتی-بدون تعمق

آهوی شیرافکن(چشم محبوب)

 

دو قلو-دو بچه ی همزاد

پا ندادن-امکانی پیش نیامدن

رعایت کردن-نگاه داشتن حق کسی

حسرت به دل-آن که دیری است آرزوی چیزی را دارد

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن-به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن

 

چکشی جواب دادن-محکم و قاطع پاسخ دادن-تند و برخورنده پاسخ دادن

پشه کوره-پشه ی ریز

جیک جیک کردن-غرغر کردن-جویده جویده حرف زدن

خایه-بیضه-جرات

زدن به سیم آخر-آخرین چاره را به کار بردن حتا اگر به ضرر باشد-خود را به لاقیدی زدن و به عاقبت کار نیاندیشیدن

زیر پاکشی کردن-از زبان کسی حرف کشیدن-کسب اطلاع کردن

آتش به گور کسی باریدن(پس از مرگ دچار عذاب شدن)

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

جوجه فکلی-تازه کار و نا آزموده

رای اعتماد-رایی که نمایندگان مجلس در تایید به دولتی بدهند
خرفهم-فهماندن به ابله-شیر فهم
دو رانو نشستن-نشستن چون شتر که نشانه ی ادب است

پرونده سازی-گردآوری سندهای دروغین برای متهم کردن کسی

جا خوش کردن-در جایی که معمولن نباید ماندن اقامت کردن

چرس رفتن-حشیش کشیدن

 

آفتابه خرج لولهنگ کردن-چیز با ارزشی را در بهای چیز بی‌ارزش دادن

باد رها کردن-رها کردن باد شکم-تیز در کردن

چپری آمدن-زود آمدن

ابنه‌ای-کسی که با شوخی‌های زشت و حرکات جلف وسیله‌ی آزار خود را فراهم می‌آورد

تن زدن-سرپیچیدن-نپذیرفتن

دو تا شدن-خم شدن-دو لا شدن

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی

چاقچور-شلوار گشاد و بلند و کف دار زنانه که آن را بر روی شلیته و تنبان می پوشیدند

انسان بودن-شریف و درست بودن

 

 

چِل-خل و دیوانه

 

امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

حاشیه نشین-تهیدستان ساکن در کناره های شهر

خبرنگار-آن که برای روزنامه-مجله-یا رادیو و تلویزیون کسب خبر می کند

چرک و خون-چرک آلوده به خون

به نام نقی، به کام تقی-سودی که از آن کسی است نصیب کس دیگری شود

از نان خوردن افتادن(نان کسی آجر شدن)

 

چشم انداز-منظره

جور کردن-یکسان کردن-فراهم کردن

 

چتر شدن-بر سر کسی خراب شدن-ناگهانی مهمان رسیدن

دو لُپه خوردن-با خرص و ولع خوردن-لقمه های بزرگ برداشتن

 

ته کیسه-آن چه که پس از دادن خرج ها در ته جیب و کیسه به جا می ماند

چار چار کردن-داد و فریاد راه انداختن

 

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

جان کسی به نانش بسته بودن-بسیار خسیس بودن که حاضر باشد جان بدهد نان ندهد

جان به لب رسانیدن-صبر و طاقت کسی را تمام کردن

چرکمُرد-پر چرک و کثیف

آلاپلنگی-مثل پوست پلنگ-گل باقالی

ریزه کردن-خرد خرد کردن-قطعه قطعه کردن

آواز کوچه‌باغی(آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است)

حاضری-غذایی که پختن نمی خواهد و به سرعت آماده می شود

جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا

حساب-هزینه-مخارج-میزان طلب

پس انداختن-جمع کردن پول-بچه به دنیا آوردن-به عقب انداختن

دستی دستی-به دست خود-آگاهانه-عمدی

اَجق وَجق(چیزی با رنگ‌های تند و زننده، دارای ترکیب ناهماهنگ)

 

خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر

دست از پا دراز تر-مایوس شده-ناموفق

جوشی-تند مزاج-زود خشم-عصبانی

چنگک شدن-چنگ شدن

دانش سرا-آموزشگاه تربیت معلم
ترکیدن دل-از چیزی سخت ترسیدن
دست شما درد نکند-از شما سپاس گزارم
تارتنک-عنکبوت-کارتنک

 

حمله کردن-یورش بردن
تحویل سال-سال گردش-لحظه ی وارد شدن به سال نو

پی جور شدن-دنبال نمودن-جستجو کردن

به گوزی بند بودن-سست و ناپایدار بودن

پدر کسی در آمدن-بسیار اذیت شدن-دخل کسی آمدن

پشتک چار کش-نوعی بازی که کسی خم شده و کسی از پشت بر کمر او می جهد-جفتک چارکش

 
آدم بی‌سر و پا(متضاد آدم درست‌وحسابی)

ذلیل شدن-خوار و زبون شدن-بیچاره شدن

جفت و جلا-تکاپو و تلاش-دوز و کلک

خواب آور-مخدر-بی هوش کننده

چاق کردن-سر حال آوردن-درمان کردن

خودی-آشنا

ریق زدن-ریغ زدن

 

حمله گرفتن-غش کردن

حسن دله-آدم ولگرد و بیکاره

از چیزی گلی چیدن-از چیزی بهره بردن

خدا روز بد نده-چشم بد دور-روز بد نبینید

چم گرفتن-رونق گرفتن-سر و سامان گرفتن

درجه دار-درجه های نظامی پایین تر از سروان

تیر گذاشتن و تفنگ برداشتن-نهایت عصبانیت-بد و بیراه گفتن
چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

بلا گردان-چیزی یا کسی که جلوی آسیب و زیان را می گیرد

خرج کردن-هزینه کردن-صرف کردن

توپ بستن به مال-حیف و میل کردن مال-ولخرجی کردن

آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)

حساب کشیدن-حساب خواستن

پته بستن-سد بستن در جوی های شیب دار

برش-لیاقت-زرنگی-کاردانی

زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها

دیر کرد-تاخیر-تعویق

رنگ کردن کسی-گول زدن-فریب دادن کسی

حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

دردسر دادن-ایجاد مزاحمت کردن-با پر حرفی وقت کسی را گرفتن

بش باد-حقش باشد-هنگامی که کسی به دشمنان دین لعنت بفرستد-شنوندگان این جمله را می گویند.

تاپاله چسباندن-بوسدن محکم و پی در پی

خاور شناس-دانا به فرهنگ شرق

دخیل بودن-خواهش و التماس کردن از کسی برای انجام ندادن کاری

جای دشمن-کنایه از نشیمنگاه-ماتحت

الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست
اتر خان رشتی-آدم پرافاده

جغور بغور-جگر و دل و قلوه ی گاو یا گوسفند که خرد کرده و با پیاز در روغن سرخ کنند

جوخه ی آتش-جوخه ای که مامور تیراندازی است

پِخ کردن-با گفتن پِخ کسی را ترساندن

از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)

اما-اشکال‌تراشی-ایجاد شبهه

تنه ی کسی به تن آدم خوردن-عادت و خوی کسی را پذیرفتن

پا خوردن فرش-نرم و لطبف شدن فرش بر اثر رفت و آمد بر آن

خل بازی درآوردن-مثل دیوانه ها رفتار کردن

چاق کردن دنده-به دنده گذاشتن اتوموبیل

ازخداخواسته(آرزومند، مشتاق)

آفتابه گرفتن(آفتابه برداشتن)

رنگ و وارنگ-رنگارنگ-به رنگ های گوناگون-از همه نوع

پمپ بنزین-جایی که به وسایل نقلیه بنزین می دهند

برو برو-اوج خوش بیاری و کامکاری

پف کردن-ورم کردن-باد کردن-مغرور شدن

زبان بازی-چرب زبانی-لفاظی-چاپلوسی

زاغ-دارای چشمان آبی رنگ
ته صدا-صدای خوش ولی کم مایه

پیش پرده-نمایشی کوتاه پیش از آغاز نمایش اصلی

از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن-ظاهرن به حرفی گوش دادن ولی به آن عمل نکردن

ابوقراضه-ابوطیاره

چشم زاغ-بی شرم

جریحه دار-زخمی-دل شکسته-رنجیده

دست فروشی-شغل دست فروش

خاله سوسکه-دختران خردسالی که ادای زنان بزرگسال را درمی آورند
رستم در حمام-درشت اندام و پهلوان نما

پیشاب-ادرار

چرکمرده-نگا. چرکمُرد

از مرحله پرت بودن(یکسره بی‌اطلاع بودن)

حرام کردن-تلف کردن-از میان بردن نتیجه و فایده
خوش حرکت-خوش رفتار-طناز

تنگ دل کسی نشستن-بسیار نزدیک کسی نشستن-از کسی جدا نشدن

چیز خور شدن-مسموم شدن

جشنواره-جشن فزهنگی-فستیوال

چهار چوب ملا حیدر-جای تنگ و ناراحت کننده
برای کسی لقمه گرفتن-برای کسی کار پر دردسری تدارک دیدن-کسی را بد معرفی کردن

استخوان ترکاندن-رشد ناگهانی اندام پس از رسیدن به سن بلوغ

خلیلی-نوعی غل و زنجیر-نوعی انگور

چروک خوردن-نگا. چروک افتادن

خروس بی محل-وقت نشناس-کسی که بی جا سخن می گوید یا بی موقع کاری می کند

استغفرالله(خدا نکند، خدای نکرده، هرگز)

از آب کره گرفتن-از آب روغن گرفتن

خاکشیر مزاج-غلامباره-سازگار با هر جریانی

پامال شدن-از بین رفتن

خجالت زده کردن-شرمنده کردن-خجالت دادن

خنده ی نخودی-خنده ی لوس و بی مزه

چفت-چسیده-تنگ-زنجیر در

از کسی رودست خوردن-از کسی فریب خوردن

به کله ی کسی زدن-دیوانه شدن

تخته گاز-با سرعت تمام راندن اتومبیل

زیر بار رفتن-قانع شدن-تحمل کردن

دلنگ و دلنگ-صدای زنگ و ناقوس

حکیم باشی را دراز کردن-مجازات کردن بی گناه

از سر کسی افتادن-عادتی را ترک کردن

بالا انداختن-نوشیدن مشروبات الکلی

جاخالی رفتن-به دیدن خانواده ی مسافر رفتن

دارا-ثروتمند

چشم گرم کردن-چرت زدن-اندکی خوابیدن

 

آب از آتش برآوردن-کار محال کردن

از بیخ گوش کسی گذشتن-در برابر خطری قرار گرفتن و آسیب ندیدن

پیله کردن به کسی-با مزاحمت اصرار و پافشاری کردن به کسی-پاپی کسی شدن

پِر پِر-در زبان کودکان : صدای پریدن پرنده

بابا بزرگ-پدر بزرگ
بد خلق-کسی که مدام عصبانی است و غر می زند

بلوف زدن-لاف زدن-چاخان کردن-توپ خالی زدن

چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد

از جا پریدن(یکه خوردن، عصبی شدن)

چَه چَه-صدای بلبل

دست کم-حداقل

در رفتن از جا-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن
خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و بی اعتبار دانستن
دل خواستن-آرزو داشتن-مایل بودن

از خجالت آب شدن-بسیار شرمنده شدن

دل به دریا زدن-بدون توجه به خطر به کاری اقدام کردن-هرچه بادا باد گفتن

پر و پخش-پراکنده

دراندشت-وسیع-بی سر و ته
خِرخِره-حلق-حلقوم

خزانه کردن-نشاء و قلمه ی درختی را در زمین کاشتن تا پس از سبز شدن در جای دیگر بنشانند

 

اُریب(کجکی، یک بر، یک ور)

اصول دین پرسیدن(سوال‌پیچ کردن)

چم و خم-آداب و رسوم-فن-ناز و عشوه

الانه-همین حالا-هم اکنون
دم و دستگاه چیدن-اسباب و آلات چیدن

پشتک-پرش از پشت

بد حرف-کسی که پیوسته حرف های زشت می زند

تفنگ ته پر ت-فنگی که با فشنگ شلیک می کند
آی زرشک(آی زکی)

چاپ زدن-چاپ کردن-دروغ گفتن

الانه-همین حالا-هم اکنون

زار-نا به سامان-خراب-بد

 

استخوان در گلو داشتن(رنج و سختی کشیدن)

زد و بند کردن-ساخت و پاخت کردن-توطئه کردن

چش-چشم

حالی شدن-فهمیدن-درک کردن

 

حمال-باربر-ناشی و مبتدی-بی مهارت و بی استعداد

جنگ زرگری-دعوای دروغین-جنگ مصلحتی

آستین تر داشتن(بسیار گریه کردن)

چار زانو نشستن-نوعی نشستن به طوری که زانوها در راست و چپ و پای راست زیر زانوی چپ و پای چپ زیر زانوی راست قرار گیرد-نهایت ادب و نزاکت

حوصله داشتن-حال مساعد داشتن-تحمل داشتن

بار کسی کردن-دشنام دادن-بد و بیراه گفتن- کلفت بار کسی کردن
حساب کردن-پرداختن خرج
از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

چغلی کردن-شکایت کردن

چیز سرش بشو-آدم چیز فهم

رده-حرف زشت یا نامربوط
بخیه زدن-آجیده کردن-دوختن شکاف جامه یا تن

درد و بلا-نفرینی است چون زهر مار-کوفت-مرض و مانند این ها
جور-هم طراز-اخت-هم زبان