منتخبی از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 154

 

حرف پوچ-سخن بی معنی

اُق زدن-بالا آوردن

پا به رکاب-آماده ی رفتن

 
چشه ؟-او را چه شده ؟

خالی کردن دل کسی-کسی را ترساندن

 
زیر چیزی زاییدن-از سنگینی کاری از پا درآمدن و کار را به پایان نرساندن

آزگار(زمان دراز)

خشک زدن-مات و مبهوت ماندن

زالو انداختن-کرم زالو به تن بیمار انداختن تا خون فاسد را بمکد

انداختن پشت گوش-سهل‌انگاری کردن-دیر انجام دادن-کوتاهی کردن

 

پاکاری-شغل پاکار

در بردن-بیرون بردن-گذراندن

از اوناش نبودن ( فقط به‌صورت منفی)(از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است)

 
دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

جا افتادن-سر جای خود آمدن

بلا به سر کسی آوردن-کسی را به زحمت و دردسر انداختن-به کسی آسیب رساندن

پِخ پِخ کردن-سر بریدن در زبان کودکان

خش خشه-نوعی اسباب بازی کودکان که به هنگام تکان خوردن صدای خش و خش از آن می آید

خاربست-دیوارمانندی از خار و خاشاک بر گرد چیزی

پَرسه زدن-همه جا را گشتن-ولگردی کردن

 

خاتم کاری-نشاندن استخوان در چوب برای نقش و نگار دادن

چشم وزغ-نگا. چشم ورقلمبیده

حساب کشیدن-حساب خواستن

پیزری-پوشالی-بی ارزش و بی مصرف

خسته و مرده-درمانده-وامانده-قدرت از دست داده

تحصیل کرده-درس خوانده

انگولک کردن(سر به سر گذاشتن، با انگشت به چیزی ور رفتن، انگشت رساندن)

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

رُک زده-زل زده-خیره شده

به حساب-مثلا-یعنی

رنگ به رنگ شدن-از خجالت یا خشم سرخ و زرد و سفید شدن

اختر شمردن-شب‌بیداری

این تن را کفن کردی-این تن بمیرد

چل و چو-خبر دروغ-شایعه

دل توی دل نبودن-بی تاب و بی قرار بودن

بچه گولزنک-غیر واقعی-بی ارزش

 

تمدن داشتن-دارای تربیت بودن

زبان زدن-سخن گفتن-نوک زبان را به قصد چشیدن به غذایی زدن

چادر نماز-چادری که زنان هنگام خواندن نماز بر سر می کنند

به خورد کسی دادن-به زور به کسی خوراندن-به کسی قالب کردن

تغ تغ-صدای برخورد دو چیز به هم

توپیدن-پرخاش کردن-تشر زدن

 

چروکیدن-چین دار شدن

اهل و نا اهل-کس و ناکس-نجیب و نانجیب
دلی از عزا درآوردن-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل خوردن-به خوشی ساعتی را گذراندن

چرکو-آدم کثیف

دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن

دُم کسی را توی بشقاب گذاشتن-به طنز کسی را محترم شمردن

دست کسی را از پشت بستن-از کسی در کاری پیشی جستن

آش نذری(آشی که به نیت برآورده شدن دعایی بپزند)

پاچه گیر-کسی که بی مقدمه کسی را بیازارد

پَس-ناجور-خراب

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

بد قماش-بد جنس-خبیث

 

 

تق سرما شکستن- تک سرما شکستن

زرد بودن اوضاع-خراب بودن اوضاع

به چوب بستن کسی-کسی را با چوب تنبیه کردن-فلک کردن

 

حلیله و ملیله-چیز موهوم-داروی بی خاصیت-روغن میخ طویله

دست و بال-دور و بر-اطراف

پدر کشتگی-دشمنی شدید-کینه

حَرَج-مسئولیت-تکلیف

رج بستن-به ردیف کردن-دسته کردن

بابا ننه دار-خانواده دار-اصیل-صاحب نام و نشان

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

جَغُل مغل-شکمبه-سیرابی
خاطر داشتن-به یاد داشتن

دون-برنج خوب نپخته-دانه هایی که به پرندگان می دهند

دمدمی-دو دل-مردد-کسی که هر ساعت خوی و حالت دیگری دارد

روده بر شدن-سخت خندیدن-از شدت خنده بی حال شدن
پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

از دیوار مردم بالا رفتن(دزدی کردن)

خشک-بدون انعطاف-بی عاطفه-خشن

به دل چسبیدن-مطبوع و گوارا بودن

چینه کشی-شغل چینه کش

چاخان پاخان-دروغ

تقدس مآبی-خود را به دروغ پارسا و پرهیز کار وانمود کردن

دو دوزه بازی-دو رویی-کلک زنی
حساب پس گرفتن-به روشن کردن حساب واداشتن

آش هفت جوش(قضیه‌ی پیچیده)

از بی‌کفنی زنده بودن(بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن)

ریقش درآمدن-بیرون زدن مواد درون امعا و احشا
رمباندن-خراب کردن
خال گوشتی-نقطه ی برجسته ای از گوشت بر پوست بدن

تندی-بلافاصله-به سرعت-مانند : تندی رفت
ذُق ذُق کردن-تیر کشیدن زخم-سوزش داشتن اندام دارای درد

چوب دو سر گُهی-نگا. چوب دو سر طلا
آشی شدن-سوراخ‌سوراخ‌شدن بدن از ترکش‌های فراوان

خال مَخال-خال خال

رو به راه شدن-آماده و مهیا شدن

 

زیر بغل کسی هندوانه گذاشتن-کسی را به قصد دریافت چیزی بیش از اندازه ستودن

 

 

از دروازه نگذشتن، از سوراخ سوزن گذشتن(حالاتی بی‌ثبات و بسیار متضاد داشتن)

خرده فروش-فروشنده ی اجناس در اندازه های کم

چشم کردن-چشم زدن
چپ چُس-اصطلاحی تحقیرآمیز برای خطاب
خبرنگار-آن که برای روزنامه-مجله-یا رادیو و تلویزیون کسب خبر می کند

آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)

دست کردن-دست فرو بردن
ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد
از نفس افتادن-بسیار خسته و مانده شدن
جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود
دست به سیاه و سفید نزدن-به هیچ گونه کاری نپرداختن-ابدن کاری نکردن

چرخیدن در روی یک پاشنه-تغییر نکردن وضعیت-گذشتن وضع به منوال سابق

 

دست از سر کچل کسی بر نداشتن-کسی را به حال خود نگذاشتن

از این شاخ به آن شاخ پریدن-دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن

خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر

چادر-پوشش زنان مسلمان ایرانی که پارچه ای است نیم دایره که دنباله ی آن تا پشت پا می رسد

خُردمُرد شدن-ریزه ریزه شدن

خاک پای کسی بودن-ذلیل کسی بودن-مرید کسی بودن

پرواربندی-پرورش گاو گوسفند برای سر بریدن

آفتابِ پس دیوار-شامگاه

پَخ-مسطح-بی ژرفا

دو زاری-سکه ی دو ریالی

خِرخِر-آواز کشیدن چیزی سنگین بر زمین-صدای ناهنجار و گوش خراش

به روی کسی نیاوردن-از طرح موضوعی خودداری کردن-به سکوت برگزار کردن

تنوری-پخته شده در تنور

با پا پس زدن و با دست پیش کشیدن- از بام خواندن و از در راندن

آواز دادن(خواستن)

 
چروک انداختن-چین انداختن

چم کسی را گرفتن-دل کسی را به دست آوردن
ازخودراضی(متکبر، خود پسند)

آبستن فرزندکش(دنیا، روزگار)

 

زیر جلد کسی رفتن-کسی را فریب دادن-اغفال کردن
بی خودی-بی دلیل-بی جهت

خرخاری-همدیگر را خاراندن

جیب کسی را خالی کردن-پول های کسی را ربودن
چپکی-از طرف چپ-خشم آلود

زیر چاق بودن-برای کاری آماده بودن-کاری را بلد بودن

برادر خواندگی-ایجاد برادری با دیگری-دوستی بسیار نزدیک و صمیمی

آفتابِ پس دیوار(شامگاه)

خط و نشان کشیدن-تهدید کردن

 

آب نخوردن چشم(امید نداشتن)

تنبل خان-تن پرور

 

خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی

چانه لغ-نگا. چانه شل

خدا بیامرز-مرحوم-مغفور

با محبت-زود جوش و مهربان
حرم خانه-درون خانه که زنان زندگی می کنند

در تنور چوبی نان پختن-خیال خام در سر داشتن-کار ناشدنی انجام دادن

خندق بلا-شکم

دبه در پای شتر انداختن-در میان مردم فتنه انگیزی کردن

زیر سایه ی کسی بودن-در پناه کسی بودن-از پشتیبانی کسی برخوردار بودن

بره کُشان-فرصت خوش گذرانی-هنگام استفاده های مالی

بامبول سوار کردن- بامبول در آوردن

دو به هم زنی-دو به هم اندازی

دست به گردن-در حال معاشقه-سریع الوصول

خرابکاری-به هم زدن نظم-ایجاد اختلال-آلودن بستر و لباس-تروریسم

آب از لب و لوچه‌ی کسی سرازیر شدن-تمایل شدید داشتن-به طمع افتادن
بُرد-قدرت پرتاب-پیروزی بر حریف

ریگ تو کفش داشتن-خرده شیشه داشتن-رو راست نبودن-با شیله پیله بودن

جِر جِر کردن-چیزی را پاره پاره و ریز کردن-مانند کاغذ و پارچه
چشم نداشتن برای دیدن کسی-تحمل نکردن کسی-از کسی بدش آمدن

به کوچه ی علی چپ زدن خود-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

دال به دال-پشت سر هم

 

بگو مگو-جر و بحث-مشاجره

 

از ته ریش گذشتن(فریب دادن)

 

دانش سرای عالی-آموزشگاه تربیت استاد
آینه‌ی هفت‌جوش(خورشید)

آش آلو کردن(خجالت‌زده کردن، کنفت کردن، سکه‌ی یک پول کردن)

زمین زدن-به زمین انداختن چیزی یا کسی-شکست دادن حریف در کشتی-سبب پایین آمدن بهای چیزی شدن
به مشروطه ی خود رسیدن-به هدف خود دست یافتن
پاره شدن بند دل-بسیار ترسیدن

زلف پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

 
د ِ ؟-واقعن ؟-راستی ؟

چایمان-سرما خوردگی

روخوانی-از روی کتاب و نوشته خواندن

تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی

 

خوش دوخت-لباسی که به اندازه و برازنده دوخته شده باشد

پاتیل در رفته-پیر و شکسته

 

به لج انداختن-به لجاجت انداختن

دو دستی تقدیم کردن-با رضایت خاطر و احترام دادن

تشنه بودن به خون کسی-خواهان مرگ کسی بودن

پشت سر کسی حرف زدن-در غیاب کسی از او بد گفتن

تزریقات-بخش ویژه ی تزریق آمپول

 

دخالت کردن-در آمدن در کاری

از روی معده حرف زدن-بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن

بی چیز-تهی دست-فقیر

بستن به ناف کسی-به کسی خوراندن-به کسی نسبت دادن

روزه ی کله گنجشکی-روزه ای که بچه ها تا نیمه های روز می گیرند

خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

 

پاورچین-آرام و بی صدا راه رفتن

تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن

از خر شیطان پایین آمدن-از لجاجت دست برداشتن-از تصمیم نادرستی منصرف شدن

دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن

جیک در نیاوردن-صدایی در اعتراض بر نیاوردن-کم ترین اعتراضی نکردن

حمال-باربر-ناشی و مبتدی-بی مهارت و بی استعداد

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن
به تخته زدن-در مقام تعریف و چشم نخوردن کسی بکار می برند

راست روده شدن-اسهال گرفتن

پی جوری کردن-پی جویی کردن-دنبال نمودن

 

دست و پا چلفتی-بی عرضه-نالایق-بی دست و پا

تق و لق-بی رونق-کاسد-بی مشتری

 
راحت کردن خیال کسی-به کسی اطمینان خاطر دادن
از هفت دولت آزاد بودن-شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن
 

دان-دانه-چینه
خاک عالم-تکیه کلامی برای اظهار تعجب و شرمندگی و ناراحتی
آب دندان خوردن(حسرت خوردن)

 
پیشی-گربه در زبان کودکان

به دردسر انداختن کسی-کسی را به وضع دشواری دچار کردن

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

رگه-طبقه ای از مواد معدنی در درون خاک
روی چشم-اطاعت می شود !

چته ؟-تو را چه می شود ؟

چاقچوری-زنی که چاقچور می پوشد-زن باحجاب

راست و ریس-موانع و معایب

پا به راه-سر به راه-آدم اهل و درست و حسابی

زیر دستی-بشقابی که برای گذاشتن شیرینی و آجیل و مانند آن ها به کار می رود-پیشدستی

در آوردن پول-برای به دست آوردن پول و درآمد کوشیدن

 

زار-کوتاه شده ی زایر

پا پیش-گذاشتن پیشقدم شدن-آستین بالا زدن

آش آلو شدن(خجالت‌زده شدن، سکه‌ی یک‌پول شدن، کنفت شدن)

ریش کسی سر بالا رفتن-به مرگ نزدیک بودن کسی

به درد بخور-مفید-چیز یا کسی که سودمند باشد
چار چار کردن-داد و فریاد راه انداختن

باب شدن-معمول و رایج شدن

چشم به روشنایی افتادن-سودی را در جایی گمان کردن و به آن طمع کردن

داوطلب-خواستار-نامزد

 
پشت چشم کسی باز ماندن-انگار نه انگار-برای کسی فرقی نداشتن

دل رحم-مهربان

چوب بست-داربست چوبی-چوب بندی

از چپ و راست(از همه سو، از همه جا)

خرده پا-کاسبان جزء و کم سرمایه

دست زدن-لمس کردن

حشک شویی-شستن لباس با مواد شیمیایی با کمی یا بدون آب
تو پوزی خوردن-تو دهنی خوردن-دمغ شدن-نا امید شدن

 

حساب سوخته-بدهی قدیمی

اَنَک کردن(تحقیر کردن، خجالت دادن)

چاخان کردن-دروغ گغتن-چُسی آمدن

خواهر و مادر گفتن-دشنام خواهر و مادر به کسی دادن

پی سوز-چراغ روغنی و فتیله دار

د ِ ؟-واقعن ؟-راستی ؟
آب نمک زدن(با شیرین زبانی گفتن)

فرمان چرخیدن به سمت چپ در آموزش نظامی

چرخ دستی-چرخ خیاطی که با دست به حرکت می افتد

زبان بندان کردن-دهان همه را با ایجاد وحشت بستن و سپس چاپیدن

آدم بی‌معنی-آدم بی‌خود

خیط کردن-نگا. خیت کردن

زیر بغلی-نوعی تنبک که پایه ی دراز آن را زیر بغل می گذارند و آن را می نوازند

ژست دادن-تنظیم وضع و حالت و قیافه برای عکس گرفتن

 

امان کسی را بریدن-کسی را درمانده و بیچاره کردن

از دهان گنده‌تر حرف زدن(گفتن مطالبی که در حد گوینده نیست)

پادویی کردن-فرمان برداری از استادان در مورد کارهای سرپایی-فراهم آوردن مقدمات

بالا خانه-اتاقی که بر روی آخرین طبقه ساخته می شود

راست و حسینی-رو راست-بی شیله پیله

 

از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

دندان تیز کردن-طمع کردن

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

دو جین-دوازده تا
حرامزادگی-بد ذاتی-مکر

 

چله ی کوچک-بیست روز میان هفدهم بهمن و پنجم اسفند

 

خاله خاک انداز-همنشین سر و زبان دار

خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

دل کسی را خون کردن-کسی را سخت رنجاندن
بد ادا-بد اطوار-بد گوشت-کسی که در بهانه جویی افراط می کند و به انجام تشریفات علاقه دارد

از کسی حساب بردن-از کسی ترس داشتن
آواز کوچه‌باغی(آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است)

روی دست کسی ماندن-به فروش نرفتن-باد کردن

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

پوست پیازی-نازک و بی دوام

خیس آب شدن-سر تا پا تر شدن

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن

 

آرد خود را بیختن و الک را آویختن(کسی که وظایف زندگی‌اش را انجام داده و دیگر توقعی از او نیست)

خوراکی-خوردنی ها جز غذای روزانه-تنقلات-خوردنی

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی

راه افتادن-آغاز راه رفتن کودک-آغاز به کار کردن-روشن شدن دستگاه-رونق یافتن کسب و کار

تَق-صدای برخورد دو چیز به یکدیگر

تو سری زدن-تحمیل عقیده با دشنام و اهانت
از پا در آوردن(سخت فرسوده و از کار افتاده کردن)

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

در چاه افتادن-فریب خوردن

انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت

 
زُق زدن-تیر کشیدن و درد کردن اعضای بدن

بر گرده ی کسی سوار شدن-کسی را زیر فرمان خود آوردن

چله نشینی-خانه نشینی

ذوق کردن-خوش حال شدن-شاد شدن

الف الف کردن-قاچ‌قاچ کردن

پف زدن-ورم کردن-بالا آمدن

بست-محلی در جاهای مقدس یا دیگر که شخص در آنجا از تعرض در امان می ماند-تکه ی کوچکی از تریاک
به چوب بستن کسی-کسی را با چوب تنبیه کردن-فلک کردن
به روی کسی آوردن-به چشم کسی آوردن-به کسی یادآوری کردن

خوش خور-کسی که همیشه غذای خوب بخورد

در هم و بر هم-آشفته-پریشان-آمیخته

رنگ پریدگی-بی رنگ شدن چهره از ترس یا خشم یا بیماری-رنگ باختگی

حساب بی حساب-سر به سر-این به آن در-مساوی-هیچ به هیچ

خوش ترکیب-نگا. خوش تراش

 

ذوق کردن-خوش حال شدن-شاد شدن

پشت کسی را داشتن-هوای کسی را داشتن-از کسی حمایت کردن

خاله ی خر عمه ی گاو-بسیار نفهم-از اصل و نسب نادان

دنده ی کسی خاریدن-میل به کتک خوردن داشتن-کرم داشتن-تن کسی خاریدن

تخته زدن-پنبه زدن

حرف شنوی-سر به راهی-تبعیت-نصیحت پذیری

آبجی خاک‌انداز-زن فضول و خبرچین

پی بردن-دریافتن-آگاه شدن

دزدیده-دزدکی

خودکار-دستگاهی که نیازی به مراقبت انسان ندارد
پهلو فنگ-نگاه داشتن تفنگ به موازات و عمود بر زمین
تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

حرص کسی را درآوردن-کسی را خشمگین کردن

آستین افشاندن-رقصیدن-انکارنمودن-انعام دادن

خار چشم کسی بودن-مایه ی عذاب کسی بودن

با پنبه سر بریدن-با نرمی و تدبیر آزار و آسیب رساندن

از پس چیزی (کسی) بر آمدن(توان انجام کاری را داشتن، توان هماوردی با کسی را داشتن)

پشم و پیله ی کسی ریختن-ناتوان شدن کسی-از میان رفتن ابهت کسی

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

توی گوش کسی گذاشتن-به کسی سیلی زدن

انسان بودن-شریف و درست بودن

حاشیه بندی-گل کاری کردن در باغچه-مرز بندی

خر گردن-گردن کلفت-بی عار

چپو-غارت-تاراج

از خود در آوردن-دروغ‌پردازی کردن

تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

حق السکوت-آن چه که یرای پنهان نگه داشتن رازی به کسی می دهند

آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)

زبان کسی را موش خوردن-سکوت کردن-با وجود ضرورت سخن نگفتن

زلف پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

 

تک و تنها-یکه و تنها-به تنهایی

دزد و حیز-نادرست و مکار

تیک تیک لرزی-دن به شدت لرزیدن

دل آمدن-به چیزی تن در دادن

آشیخ روباه(آب‌زیرکاه، مکار)

چرکمُرد-پر چرک و کثیف

دست فروشی-شغل دست فروش

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن(از باران به ناودان پناه آوردن)

خوره-جذام-آکله

خرج تراشی-هزینه درست کردن

خوش باور-آن که هر گفته ای را راست می پندارد

آسمان غرمبه-صدای رعد-تندر

جِر خوردن-پاره شدن