برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 25

درد گرفتن دل از اسهال
چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم

زنیکه-زنکه

جل و پلاس کسی را بیرون ریختن-کسی را از جایی بیرون کردن

افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن

پیر پاتال-فرتوت-کهن سال

 

پدر کسی را در آوردن-کسی را تنبیه کردن-بسیار آزار دادن
آدم بگو بخند(شیرین‌زبان و بذله‌گو)
آن سرش ناپیدا بودن-برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود
زدُ وازد-زیر و رو کردن کالا و سوا کردن نوع به تر

آب و تاب(تکلف، لفت و لعاب، تفصیل)

پدر کسی را در آوردن-کسی را تنبیه کردن-بسیار آزار دادن

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

آلاخون (و) والاخون(دربه‌در، سرگردان، آواره)

به چوب بستن کسی-کسی را با چوب تنبیه کردن-فلک کردن

اینجانب(تعبیر گوینده یا نویسنده از خود)

ته نشست-رسوب

 

جُستن-چیز گمشده را یافتن

خُرخُر-آواز نفس شخص خوابیده

بی بی قدومه-دختر بچه ای که ادای مادر بزرگ ها را در می آورد

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

جان کلام-اصل مطلب
چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

 

خر داغ کردن-ناامید شدن-ناکام شدن
دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

تشنه بودن به خون کسی-خواهان مرگ کسی بودن

دو دستی-با هر دو دست

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

 

 
دیوار کوتاه-کنایه از زبونی و ناتوانی

از بای بسم الله تا تای تَمَت-از اول تا آخر-از سیر تا پیاز

چاتمه زدن-چند تفنگ را به شکل چاتمه در جایی گذاشتن

بابت-مورد-زمینه-موضوع
جل و پلاس کسی را بیرون ریختن-کسی را از جایی بیرون کردن
راه بندان-حالت بسته بودن راه-قطع رفت و آمد

انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت
رو به راه کردن-آماده و مهیا کردن

دور و دراز-فراخ و وسیع
خوره-جذام-آکله

آفتابی کردن(پدیدار کردن)

اسم شب(کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب)

پیش دستی کردن-سبقت گرفتن در انجام کار

دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن

خاله زنک-زن امل و دنیا ندیده-بی سواد و عامی-کسی که همواره درباره ی دیگران حرف می زند

خُردمُرد شدن-ریزه ریزه شدن

چوب چوبی-دیوار یا در مشبک و چوبی

خواری و زاری-پریشان حالی

چگور پگوری-خوشگل-جذاب

زیپو کسی را زدن-از کار برکنار کردن-معزول کردن
تور انداختن کسی-گیر آوردن کسی علیرغم میل او

دراز نوشتن-مطلب را طول دادن-طومار نوشتن

دهنی شدن-آب دهان خوردن به غذا یا چیزی

پِر پِر-در زبان کودکان : صدای پریدن پرنده

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)
 

حاشا کردن-نگا. حاشا زدن

آفتاب کردن-برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن

جا افتادن-سر جای خود آمدن

پاورچین-آرام و بی صدا راه رفتن

از این شاخ به آن شاخ پریدن(دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن)

داش مشدی-لوطی محل-آن که غرور جوانی دارد

زال-کسی که موهای سر و ابرو و مژه های سفید دارد

حاجیت-بنده

آس و پاس(در نهایت تهیدستی ، بینوا، مفلس)

آرتیست‌بازی(انجام کارهای غیرعادی)

 

آب آتش زده(اشک)

چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد

پشت به کوه اُحد بودن-پشت گرمی داشتن

 

چنگول چنگولی-مجعد-حلقه حلقه-پر چین و شکن
تحویل گرفتن-به کسی احترام گذاشتن-از کسی پذیرایی کردن

راحت کردن خیال کسی-به کسی اطمینان خاطر دادن

از منبر پایین آمدن(از پرچانگی دست برداشتن، سخن را به پایان آوردن)

آب سیر(جانور خوش‌رفتار)

حمامک مورچه داره-کنایه از تردید و دو دلی

آرد خود را بیختن و الک را آویختن(کسی که وظایف زندگی‌اش را انجام داده و دیگر توقعی از او نیست)

چشم و دل پاک-کسی که به دیده ی بد به ناموس دیگران نگاه نکند

 

چانه انداختن-جان کندن-حرکت پیش از مرگ

پاری ها-برخی-دسته ای از مردم

دهن بین-آن که به گفته ی این و آن عمل می کند

دست نگاه داشتن-توقف کردن در انجام کار-معطل شدن و منتظر ماندن

دیر دم-آن چه که دیر دم می کشد

دوبل-دو برابر

بد عنق-کج خلق-بد اخلاق

پاچه لیز شدن-از راه پیمایی خسته شدن

اسباب‌بازی(وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان))

افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)
زدن خود به آن راه-خود را به نادانی

 

آیَم سایَم-گاه‌کاهی

از زیر بته عمل آمدن(خانواده و اصل و نسبی نداشتن)

چارواداری-زشت-وقیح-بی ادبانه
خون سیاوش-انگیزه ای که سبب نابودی دو خانواده-دو شهر یا دو کشور شود

تیپا کردن-با اردنگی بیرون کردن

دستی-به عمد-از روی تعمد

الدرم بلدرم کردن(بد و بیراه گفتن، ناسزا گفتن)

درگیر شدن-گرفتار شدن-دچار آمدن-برخورد کردن

 

 

چاروادار-کسی که چهار پا را کرایه می دهد-آدم بی اصل و بی تربیت

 

خاله خواب رفته-آدم شل و بی حال و وارفته

دسته اش را در کردن-تصفیه حساب کردن-جبران کردن کاری

انگشت رساندن(دست‌درازی کردن، دست زدن)
به تور انداختن-به چنگ آوردن-تصاحب کردن

جگر-عزیز-عزیز دلم

جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند

آیه‌ی یاس-آن که بدبینی را به کمال می‌رساند

بز بگیر-کسی که همیشه به دنبال جنس ارزان یا معاملات پر سود است

 

خالو-دایی-کلمه برای خطاب در جنوب ایران
پات-بی آبرو-بی تربیت
 

آب‌کور-کسی که سودش به دیگران نمی رسد

 

الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست

جایی-مستراح-توالت

ته بر کردن-از ته بریدن
حساب سرانگشتی-حساب ساده و روشن
رودل-سنگینی معده

روغن داغ-روغن گداخته

 

جای شکرش باقی است-باید سپاس داشت که از این بد تر نشده است

دست کسی افتادن-گیر کسی افتادن

دست داشتن-توانایی داشتن-وارد بودن

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن-در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند

آبِ خشک(آب بسته)

بومی-محلی-اهل همان سرزمین

بند کردن-محکم کردن

از سر وا کردن-کاری را سرسری انجام دادن
ارزیاب(کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند)

پشه کسی را لگد زدن-با دردی اندک بنای گله و زاری گذاشتن

ای داد بیداد-کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند

 

دست و پا چلفتی-بی عرضه-نالایق-بی دست و پا

خرج برداشتن-پول لازم داشتن

تف مالی-سرسری شستن و اندکی آب زدن-هنگام بوسیدن-آب دهان و لب ها را به صورت کسی زدن

خانه ی خاله-جای راحت و خودمانی-ملک شخصی
چنگ مالی کردن-چیزی را زیاد دست مالی کردن

پایین نرفتن چیزی از گلو-از غصه غذایی نخوردن-مال حرام نخوردن

پا به راه-سر به راه-آدم اهل و درست و حسابی

زیر پای کسی را جارو کردن-سبب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

این در و آن در زدن-برای انجام کاری کوشش بسیار کردن

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن

از جیب خوردن-در آمد نداشتن-از بس‌انداز خرج کردن

رودربایستی داشتن-ملاحظه کردن-پروا داشتن

دوش گرفتن-زیر دوش ایستادن و خود را شستن

زبان بازی-چرب زبانی-لفاظی-چاپلوسی

خشکی-انعطاف ناپذیری-سخت گیری-حالت پوستی که آب و چربی خود را از دست داده است
تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

 

جا دکمه-سوراخی که دکمه ی لباس در آن جا می گیرد

دربند-کوچه ی بن بست-مانع در محل ورود
جاهل پسند-چیزی که جوان

با کرم الکاتبین بودن حساب کسی-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات بدهد

آب شیراز(شراب)

اختلاط کردن(بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن)

 
پرت گفتن-حرف بی معنی زدن

چاق سلامتی کردن-احوال پرسی کردن

آتش‌پاره(شوخ و شنگ، فرز و چالاک، کرم شبتاب)
جرز-شکاف میان دو بخش دیوار-ستون-بلند بی مصرف

زیادی حرف زدن-سخنان خارج از موضوع یا بیرون از صلاحیت گفتن-وراجی کردن
دل-معده

 

ابزارفروشی-فروشگاه وسایل خاص و ابزار یدکی

از جایی آب خوردن(ناشی از چیزی بودن)

چِلپ چِلپ-صدای برخورد دست یا پا با آب

بشکن بشکن-وقت شادی و شادمانی-جشن و سرور

پسله-جای پنهان-در نهان

خون گرفته ی کسی بودن-در برابر کسی مسئول بودن

زیر گوشی در کردن-زیر سبیل در کردن

دلخوری-گله-شکایت-اوقات تلخی

پس گوش انداختن-مسامحه کردن-به تاخیر انداختن
 

ریش و پشم-موهای صورت-ریش و سبیل

خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی زدن-به عمد بی توجهی کردن-خود را بی اطلاع نشان دادن

حساب کار را داشتن-متوجه موضوع بودن-جوانب کار را در نظر داشتن

دو به هم زنی-دو به هم اندازی

دنگ دنگ-صدای برخورد دو چیز سخت به هم

رنگ انداختن-رنگ دلخواه را پیدا کردن

روده کوچکه ی کسی روده بزرگش را خوردن-کنایه از شدت گرسنگی

آس و پاس(در نهایت تهیدستی ، بینوا، مفلس)

بد مروت-نامرد-ناجوانمرد

چهلم-چهلمین روز درگذشت کسی

از بام خواندن و از در راندن-خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن

بد عنق-کج خلق-بد اخلاق

خواب به خواب شدن-خواب از سر پریدن-بدخواب شدن

آواز شدن(شهره شدن)
دست به دست مالیدن-تردید نشان دادن-هیچ کاری نکردن

 
دو لُپه خوردن-با خرص و ولع خوردن-لقمه های بزرگ برداشتن

آقایی فرمودن-لطف کردن-محبت کردن

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

از لجِ(از سر لجاجت، از روی خشم)

 

راستی راستی-حقیقتن-واقعن

خاصه خرجی کردن-استثتا کذاشتن-تبعیض قایل شدن

خاله در هم-همیشه نگران-همیشه اخم کرده

بخت-شانس-اقبال-شوهر

خوش لعاب-زود جوش-خوش مشرب

آب-عزت و رونق-طراوت و تازگی-روح-شراب خالص

 
رگه-طبقه ای از مواد معدنی در درون خاک
پدر مادر دار-نجیب-اصیل-آبرومند و خوب

دو لبه-دارای لب کلفت

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)

 

اشک خنک-گریه‌ی ساختگی

 

خوش ریخت-دارای هیکل برازنده

جاگرم کردن-در جایی ماندن

 

دور از جناب ب-لانسبت

با ریسمان کسی به چاه رفتن-با اعتماد به کسی به کاری دست زدن
تنگ-بسیار نزدیک-چسبیده

زده دار-دارای لکه یا خراش و آسیب

حق نشناس-نا سپاس
برقی-دستگاهی که با برق کار می کند-به سرعت-با شتاب

پیه گرگ مالیدن بر کسی-کسی را از چشم دیگران انداختن

رستم صولت-رستم در حمام

روی سگ کسی بالا آمدن-تندخویی کردن-ناسازگاری کردن

خون کردن-قتل کردن-آدم کشتن

زبان کوچک-گوشت زبان شکل آویخته در حلق

از زور پسی-از روی ناچاری-اجبارن

داد و بی داد-جار و جنجال-هیاهو

چرکو-آدم کثیف

 
 

چراغ-پولی که معرکه گیران درخواست می کنند

راه به جایی نبردن-نتیجه ندادن-به جایی نرسیدن

دزدی گرگی-دله دزدی

آخرین تحویل(قیامت)

دست به دل کسی گذاشتن-با یادآوری خاطره ای دل کسی را اندوهگین کردن

پا به دو گذاشتن-به سرعت فرار کردن

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

زدن به سیم آخر-آخرین چاره را به کار بردن حتا اگر به ضرر باشد-خود را به لاقیدی زدن و به عاقبت کار نیاندیشیدن

چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

آلنگ دولنگ-چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

دُرافشانی کردن-مشتی یاوه به هم بافتن

ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد

خرج جیب-توجیبی-خرج غیر لازم

بسلامت-همراه با تندرستی-تندرست-در پاسخ به خداحافظی گفته می شود
خرج اتینا کردن-پولی به مصارف بی هوده رساندن

از جایی آب خوردن-ناشی از چیزی بودن

خدا حافظ-به درود-در پناه خدا-خدا نگهدار

رقصیدن به ساز کسی-تابع سلیقه و خواست کسی بودن-از خود اراده ای نداشتن و از دیگری تبعیت کردن
ادرار بزرگ(مدفوع)

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک

حساب باز کردن-افتتاح حساب بانکی

 

رسوخ کردن-در دل اثر کردن-رخنه و نفوذ کردن

خوش رو-زیبا-خندان

دست به کیسه شدن-آماده ی پرداخت پول شدن

 
دستمال کاغذی-قطعات کوچک کاغد که به جای دستمال پارچه ای به کار می برند

اصحاب منقل(اهل گفت‌وگو و سخن)

خیار شور-خیار سبز که مدتی در آب نمک بخوابانند

با سگ به جوال رفتن-دست و پنجه نرم کردن با مردم ناباب

 

تیغ کسی بریدن-اعتبار و زور داشتن- خر کسی رفتن

دل واپسی-نگرانی-اضطراب

 

خل بازی-حرکات غیر منطقی و غیر عاقلانه

الانه(همین حالا، هم اکنون)

آقا بالاسر-امر و نهی کننده و مراقب

از غورگی مویز شدن-مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن

دلگرمی-اطمینان خاطر-امیدواری

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

پشت بشقاب کشیدن-تهدید کردن به قطع کمک

اهل کوفه-سست پیمان-بی‌وفا و غیرقابل اعتماد

توپ بستن به مال-حیف و میل کردن مال-ولخرجی کردن

خانه به دوش-بی خانمان-آواره

خودخور-کسی که غم خود را در دل می ریزد و با کسی در میان نمی گذارد

افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)

چهل منار-تخت جمشید

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

پته ی کسی را روی آب انداختن-راز کسی را فاش کردن-کسی را رسوا کردن

دالنگ و دلونگ-صدای زنگ چارپایان

خاک بر سر-توسری خورده-داغ دیده-بدبخت

بخور بخور-خوردن فراوان از مال دیگران

 
چل گُل-روغنی با خاصیت دارویی

 

پَرت-بی معنی-مزخرف-دور افتاده-خلوت

جیز کردن-سوراندن به زبان کودکان

 
خرده کاری-کار جزیی

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

خر کسی از پل گذشتن-گره کار باز شدن-از گرفتاری خلاص شدن
زیر بار رفتن-قانع شدن-تحمل کردن

پدر مادر دار-نجیب-اصیل-آبرومند و خوب

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر
زیر پای کسی نشستن-کسی را از راه به در بردن-فریب دادن

پَخت-لوازم مورد نیاز زندگی
انداختن پشت گوش(سهل‌انگاری کردن، دیر انجام دادن، کوتاهی کردن)

جارچی-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود-دهن لق

دست نماز-وضو

دیر دم-آن چه که دیر دم می کشد

دون-برنج خوب نپخته-دانه هایی که به پرندگان می دهند

خدا کند-ای کاش

رفتگر-سپور-آشغالی

بی خودی-بی دلیل-بی جهت

بگو مگو-جر و بحث-مشاجره
زدن بر طبل بیعاری-خود را به بی دردی زدن

داغ کسی به دل کسی ماندن-عزادار شدن کسی به دلیل مرگ عزیزی

خورد و برد-افراط و زیاده روی-ریخت و پاش-تعدی و تجاوز

از جلوی کسی در آمدن-در برابر کسی مقاومت کردن

پس افتاده-بچه ی کسی

بی حال-فاقد نیروی لازم-بی حوصله-خسته

 
چاقاله ،-چغاله میوه ی هسته دار نارس

چشم و گوش بسته-بی تجربه و بی اطلاع

دو لا شدن-خم شدن-تعظیم کردن

 

دُم کسی را گرفتن-از کسی پی روی و تقلید کردن-کسی را رها نکردن

دار و ندار-کل دارایی-تمام هستی

رگ و ریشه-خویشاوندان و بستگان

بچه افتادن-سقط شدن جنین

خر تب کرده-به تمسخر به کسی می گویند که در هوای گرم لباس بسیار کلفت بپوشد

پوزه ی کسی را به خاک مالیدن-کسی را شکست دادن

جَخت آمدن-دومین عطسه که با آن به کار ادامه می دهند

خانم باز-مرد معاشر با زنان هرزه

 

پچ پچ-نجوا-حرف زیر گوشی

 

زهرآب ریختن-ادرار کردن-شاشیدن

دست پیش-گدا

داش-لوطی-مشدی
چشمک زن-نگا. چراغ چشمک زن

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)

چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود

دلپخت-پختن مغر چیزی

زحمت را کم کردن-رفع مزاحمت کردن

تر تری-کسی که اسهال گرفته است

بد حرف-کسی که پیوسته حرف های زشت می زند

آسمان (و) ریسمان(حرف‌های بی‌ربط و صد تا یک قاز)

دست داشتن-توانایی داشتن-وارد بودن
روی پای خود ایستادن-به خود متکی بودن-به دیگران نیاز نداشتن

به خرج کسی نرفتن-بر کسی تاثیر نکردن-بر کسی موثر واقع نشدن

دبنگ-احمق-کودن

آل آروادی-زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار

پیمانکار-آن که مطابق قرارداد انجام کاری را در زمان معین به عهده می گیرد

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)
چل و چو انداختن-منتشر کردن شایعه
داوطلب-خواستار-نامزد

از آب درآمدن-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

پول و پله-پول

تو دهنی-ضربه ای که به دهان کسی بزنند-سخنی درشت در پاسخ کسی

 

 

به کوچه ی علی چپ زدن خود-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

 

خواربار-ارزاق-خوراک

بگو بخند-خوش مشرب-بذله گو

 

خرده شیشه داشتن جنس کسی-بدحنس بودن-آب زیرکاه بودن

چسی مالیات داره-به کسی می گویند که قمپز در می کند

حسینقلی خانی-با هرج و مرج-بی قانون

خپله-چاق و کوتاه قد

بریدن شیر-لخته لخته شدن شیر

زیر پای کسی را خالی کردن-زیر پای کسی را جارو کردن

خاکشیر نبات به حلق کسی کزدن-لطف و محبت بیش از اندازه به کسی کردن

پا رکابی-شاگر شوفر اتوبوس

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

راست راستی-حقیقتن-واقعن

خط-راه-مسیر-مشی و مرام-مسلک-کنایه از نامه

رو به قبله کردن-کسی را که درحال مرگ است رو به قبله خواباندن

تف انداختن-تف کردن-سخت اظهار نفرت کردن

دست به روی کسی بلند کردن-کسی را کتک زدن

خاک پاک-زادگاه

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)
بکن نکن-امر و نهی

پشم نداشتن کلاه کسی-اعتبار نداشتن-کاری از کسی برنیامدن

خیر باشد-پس از شنیدن خواب کسی به فال نیک به او می گویند

به درک- به جهنم

زاهرو-دالان-سرسرا

خِس خِس-صدای تنفس کسی که نفس تنگی دارد

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن-بهره بردن از چیزی-نصیب بردن

تو پوست کسی افتادن-کسی را وسوسه کردن

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن