منتخبی از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 314

 

خراب کردن دختر-دختری را منحرف کردن
بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

 
آیینه‌ی اسکندری-آفتاب

دفتر کل-دفتری که در آن انواع کلیه معاملات و خلاصه ی هر کدام را در آن وارد می کنند

 

زه کشیدن-سخت شدن زخم-کشیدن عضله ها

زردمبو-آدم ضعیف و کم خون-دارای رنگ و روی زرد

تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی

دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است
 

جان جانی-صمیمی-یکدل

از چشم کسی دیدن-کسی را مسئول چیزی دانستن

چیزی-فاصله ای-راهی-زمانی

اجاق(دودمان)

ته کیسه-آن چه که پس از دادن خرج ها در ته جیب و کیسه به جا می ماند
خال-نقطه ی سیاه-لکه

دود چراغ-کشیدن شیره
از این رو به آن رو شدن-یکسره دگرگون شدن-به‌کلی تغییر کردن

تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن

دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن

 
خندق بلا-شکم

دلگرمی-اطمینان خاطر-امیدواری

حاضر و غایب کردن-خواندن نام افراد برای تعیین حاضران و غایبان

تو دلی-بره ای که هنوز زاده نشده و آن را از شکم مادرش درآورند

اوف شدن((به زبان کودکان) زخم شدن، درد داشتن)

خاکستر نشین-بدبخت-سیه روز-ذلیل

دلخور کردن-مایه ی گله مندی و نارضایتی کسی را فراهم کردن

اره دادن و تیشه گرفتن(جنگ و دعوا داشتن)

بی فک و فامیل-بی کس و کار

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

دستِ راست-سمت راست

اسباب‌چینی(دسیسه‌چینی، توطئه‌چینی)

 

تیر رس-میدان دید-منطقه ی نزدیک

جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا

از نفس افتادن-بسیار خسته و مانده شدن

ازخداخواسته(آرزومند، مشتاق)

تو بحر چیزی رفتن-در چیزی دقیق شدن-سخت متوجه ی چیزی شدن

افتادن دست(از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن)

ارزانی(بخشیدن، دادن)

جیز شدن-سوختن در زبان کودکان
جیغ جیغو-اهل داد و فریاد-پر سر و صدا

زیر پای کسی نشستن-کسی را از راه به در بردن-فریب دادن

آب‌زیرکاه(حیله گر، فتنه انگیز، دو رو)

 

درمانگاه-جای درمان بیمار
بی در رو-بن بست
دو دانگ-یک سوم-مقدار اندک-کم

خصوصی-مقابل عمومی

زنانه-ویژه ی زنان

ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)

دو دستی-با هر دو دست
برخورد کردن-تصادف کردن-دیدارکردن

خالی کردن دل کسی-کسی را ترساندن

پوز زدن-دهان زدن
رو کردن-روی آوردن-آشکار کردن-به رخ کشیدن

 

چسی آمدن-به دروغ یا احمقانه به خود بالیدن-قمپز در کردن

پاردم ساییده-کهنه کار-ناقلا

به راه انداختن-راه انداختن-به کار انداختن

دل خالی کردن-کین خود را گرفتن-از رنج دشمن شاد شدن

درگذشتن-صرف نظر کردن-مردن
پیچاندن کسی-کسی را گرفتار درد سر کردن-کسی را سوال پیچ کردن

زدن به چاک-در رفتن-جیم شدن

حواله ی روی یخ-نگا. حواله ی سر خرمن

اوضاع کسی را بی‌ریخت کردن(زندگی کسی را آشفته کردن، کاسه کوزه‌ی کسی را به‌هم ریختن)

روی چشم-اطاعت می شود !

آب از گلو پایین نرفتن-غصه و ناراحتی شدید داشتن
ریش و گیس بافتن-با هم مشورت کردن-عقل ها را روی هم ریختن
توی دل قند آب کردن-لذت بسیار بردن-شادی زیاد حس کردن
دست به کار نرفتن-حال کار کردن نداشتن-برای کار بی حوصله بودن
خرجی دادن-دادن پول لازم برای گذران روزانه

از روی معده حرف زدن(بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن)

آتش بی‌باد(ظلم، می)

(به زبان کودکان) زخم شدن

پر پر کردن-نزدیک شدن بلا

بز رو-راه باریک و پرپیچ و خم در کوه و جنگل

حرامزادگی-بد ذاتی-مکر

باطله-چیزی که ارزش خود را از دست داده است

 

آتش کردن (گشودن)(شلیک کردن)
جدا جدا-یکی یکی-جداگانه

رحمت به . . .-صد رحمت به-هنگام برتری دادن چیزی به کار می رود: رحمت به آب حمام

رقاصی-کارهای بی هوده و سبک

جد و آباد کسی را گفتن-آبا و اجداد کسی را دشنام دادن

جا گرفتن-مستقر شدن-پنهان شدن

آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن

رو پنهان کردن-خود را مخفی کردن

برگ برنده-ورقی که با آن بتوان بازی را برد-وسیله ی اثر بخش
تخت پایی-صاف بودن کف پا
خود را به شغال مردگی زدن-خود را مظلوم وانمود کردن

اوراق شدن(از هم پاشیدن، از کار افتادن)

ته ریش گذاشتن-کمی ریش بر صورت نگهداشتن

 
آستین تر داشتن(بسیار گریه کردن)

حیوون-نگا. حیوان

دست دست کردن-تردید داشتن-وقت کشتن-وقت را هدر دادن

زندگی-مال-وسایل کار و خانه

به نعل و به میخ زدن-دو جانبه رفتار کردن-نه سیخ بسوزد نه کباب

اکبیری-زشت-بی‌ریخت

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

پوست کنده-رک و بی پرده

دار زدن-اعدام گناهکار با آویختن از چوبه ی دار

بلغمی مزاج-آدم خونسرد و اخمو

از زیر سنگ در آوردن-چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن
دست آموز کردن-تربیت کردن

به هر حال-در هر حال-در هر صورت

بانی خیر-نیکوکار-کسی که اثر خیر از خود بجا گذاشته است

خوشوقت شدن-شاد شدن-راضی شدن

چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم
اشک کسی دم مشکش بودن(سخت زود رنج بودن، زود به گریه افتادن)
پس دیدن هوا-اوضاع را نامساعد دیدن-احساس خطر کردن

بیدار خوابی-خواب سبک-بیدار شدن پیاپی

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

رگ بسمل کسی خاریدن-در معرض خطر و مرگ قرار گرفتن
چله داری-عزاداری در روز چهلم مرگ کسی
تکه پاره کردن-پاره پاره کردن-تکه تکه کردن
زهره کردن-بسیار ترساندن

روگیری-چهره پوشاندن از نامحرم-شرم و حیا

خایه قوچی-نوعی شیشه ی کوچک بیضی شکل

اله و بله کردن(لاف زدن، چنین و چنان گفتن)

خرده ریز-اثاثه ی اندک و کم مصرف-آشغال

بغل خوابی کردن-نزدیکی کردن

خبر مرگش-خدا مرگش بدهد

 

بچه پس انداختن-فرزند به دنیا آوردن

ار زبان کسی-از قول کسی
از پشه گوشت کبابی خواستن(خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن)
بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند

دَم گرفتن-همنوایی کردن در خواندن و سرود-کنایه از توافق و پشتیبانی

جاپیچ-جاکش-دلال محبت

 

ژاندارم-مامور انتظامی عضو ژاندارمری

در آمدن از آب-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت

خاطره-یادگار

دروازه بان-محافظ دروازه در فوتبال-گلز
از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

از آب روغن گرفتن-از هر اتفاقی بهره برداشتن

از تک و تا نینداختن خود(از رو نرفتن، جا نزدن، خود را نباختن)

 

چرخ دستی-چرخ خیاطی که با دست به حرکت می افتد

درو کردن-پشت سر هم با گلوله زدن و انداختن

 

پایین تنه-از کمر به پایین-قسمت پایین لباس-کنایه از آلت تناسلی
جد و آباد کسی را گفتن-آبا و اجداد کسی را دشنام دادن

در غورگی مویز شدن-هنوز تازه کار بودن ولی ادعای مهارت و استادی کردن

حال و بار-وضع زندگی
دلمه شدن-بسته شدن

دستم به دامنت-به یاری ات سخت نیاز دارم

باز و ولنگ-گل و گشاد-بی نظم و ترتیب

دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن

دو تا شدن-خم شدن-دو لا شدن

چاک دادن-شکافتن-پاره کردن

چینه کش-بنایی که دیوار گلی می سازد

دست آموز-تربیت شده-آموخته

 

زنجیر زن-کسی که در ماه محرم به پشت خود زنجیر می زند

دلسرد کردن-ناامید کردن

پابوسی-زیارت

چاک و چیل-لب و لوچه-پک و پوز

باد کردن-به خود بالیدن-مغرور شدن

خشتک دراندن-نگا. خشتک پاره کردن

از غورگی مویز شدن(مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن)

باجناغ-دو مرد که دو خواهر را به زنی گرفته باشند-همریش

آب شیراز(شراب)
ددم وای-وای پدرم-برای اظهار تاسف یا مزاح و شوخی گفته می شود
 

دُم کسی را توی بشقاب گذاشتن-به طنز کسی را محترم شمردن

 
جرواجر کردن-پاره پاره کردن

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

چتر شدن-بر سر کسی خراب شدن-ناگهانی مهمان رسیدن

 
دادار دودور-عِرض و ناموس زن-آلت تناسلی مرد-هارت و پورت

از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن-ظاهرن به حرفی گوش دادن ولی به آن عمل نکردن
تابوت خشکه-بسیار لاغر و ناتوان

زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته
بال به بال کسی دادن-جانب کسی را گرفتن

به هدر رفتن-تلف شدن-تباه شدن- از دست رفتن

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

دستک دمبک درآوردن-پاپوش دوختن-اشکال تراشی کردن
بال در آوردن-به سرعت رفتن-بسیار خوشحال شدن

چیزی شدن-اهمیت و اعتباری پیدا کردن-به جایی رسیدن

روی هم گذاشتن چشم-بستن چشم-خوابیدن-گذشت کردن-صرف نظر کردن

حاضر و غایب کردن-خواندن نام افراد برای تعیین حاضران و غایبان

رُک زده-زل زده-خیره شده

به دم و دود رسیدن-سر و سامان یافتن

اهل دود(سیگاری)

آکَل-آقای کربلایی
پیاده-کنایه از آدم کم مایه و بی تجربه

چرکمرده-نگا. چرکمُرد

بند و بساط-اسباب مختصر زندگی

از رو بردن(خجالت دادن، مقاومت حریف را در هم شکستن)

پوست هندوانه زیر پای کسی گذاشتن-کسی را با تحریک حس غرورش به خطر انداختن

چادر چاقچور-لباس بیرون رفتن زن با حجاب ایرانی در گذشته

دولت منزل-دولت سرا

اجاق(دودمان)

بن بست-کوچه ای که راه در رو نداشته باشد-مشکلی که راه حل نداشته باشد

چارپایه-صندلی کوچک و بدون پشتی

آفتاب روی پشت بام جمع کردن(کاملا تنگدست بودن)

توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز

 
خاتم کاری-نشاندن استخوان در چوب برای نقش و نگار دادن

تنگ کلاغ پر-نزدیکی های صبح

خط دادن-سرمشق دادن-فکر کسی را هدایت کردن

پنج دری-اتاقی که پنج در دارد

دم بازی-چاپلوسی-تملق

از مرحله پرت بودن(یکسره بی‌اطلاع بودن)

زار-نا به سامان-خراب-بد

خرجی-پول لازم برای گذران روز

زنندگی-زشتی-نفرت انگیزی
روبنده-نقابی سیاه رنگ برای پوشاندن چهره
زدن به تخته-برای جلوگیری از چشم زخم و برای تعریف و تشویق گفته می شود

پشت دستی-ضربه ای به عنوان تنبیه به پشت دست بچه

پوست سگ به روی خود کشیدن-بی شرمی را به نهایت رساندن

خوش ظاهر-دارای ظاهر آراسته-کنایه از بدجنس

بریز و بپاش-دم و دستگاه-خرج بسیار
جنجال آفریدن-زمینه ای برای هیاهو و آشوب به وجود آوردن
آبجی خاک‌انداز(زن فضول و خبرچین)
از چیزی (کسی) زده شدن(از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن)
روی داریه ریختن-رسوا و بی آبرو کردن-برملا کردن-آشکار کردن

زبان کسی را موش خوردن-سکوت کردن-با وجود ضرورت سخن نگفتن

دَرَ ک-در کوچک-برای نشان دادن بی اعتنایی نسبت به رویدادی بد به کار می رود

صدایی برای نهیب زدن و راندن سگ

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن

دکان کسی را تخته کردن-کسب کسی را از رونق انداختن-دست کسی را از چیزی کوتاه کردن

 

زیر زانویی-رشوه ی مختصر و نهانی

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

پشت پا زدن به چیزی-چشم پوشی کردن از چیزی
دیزی-ظرفی سفالی یا فلزی که در آن آبگوشت می پزند-آبگوشت

چاخانچی-کسی که همیشه دروغ بافی می کند

آکِله-جذام-زن سلیطه

چهار چشمی پاییدن-با دقت مواظب بودن

ابرو آمدن(عشوه ریختن، غمزه کردن)
پیش کسوت-کسی که سابقه اش بیش تر از دیگران است

چار شانه-دارای شانه های پهن-کنایه از مرد خوش اندام

چپه-کجی به یک سمت
به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

حساب کسی با کرام الکاتبین بودن-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات دهد

در معامله را گذاشتن-در قال را گذاشتن

چفت و بست-قفل و زنجیر در یا صندوق

بی پایه-دروغ-پوچ

زاچی-روزهای استراحت پس از زایمان

خانه به دوش-بی خانمان-آواره

دلخور-رنجیده-ملول-گله مند

زو کشیدن-اصطلاحی از بازی الک دولک که بازنده باید بدون تازه کردن نفس یدود

خودکرده-کاری که بدون مشورت شده باشد

 

خرد و خمیر-نگا. خرد و خاکشیر-له و لورده

چل پله-آب انباری که دارای چهل پله است

از پاشنه در کردن(پیاده راه درازی را طی کردن)

چار نعل-به سرعت-به تاخت

دست کسی را پس زدن-دور کردن-نپذیرفتن-رد کردن کسی
پوست سگ به روی خود کشیدن-بی شرمی را به نهایت رساندن

زبان مو درآوردن-بسیار گفتن و نتیجه نگرفتن

پلاس-اثاث مختصر منزل

دل داشتن-جرات داشتن-دلیر بودن

استغفرالله-خدا نکند-خدای نکرده-هرگز

آب نخوردن(درنگ نکردن)

 
چل گُل-روغنی با خاصیت دارویی

از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن

از ترس مار توی دهان اژدها رفتن(از باران به ناودان پناه آوردن)
از بی‌کفنی زنده بودن(بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن)

دستشویی-توالت-مستراح

 

 

پس افتادن-عقب افتادن اجاره و مانند آن-بهم خوردن حال کسی در نتیجه ی ترس

آمدن (چیزی) به کسی(تناسب داشتن (چیزی) به کسی)

تریش-پارچه یا پوست بلند و باریک

 

بازیگوش-شیطان و حرف نشنو-بازی دوست

بامب-توسری

چرب و نرم-غذای پر روغن و خوشمزه-سخن دلنشین-آدم متملق
دده مطبخی-آدم کثیف و بد بو

تف مالی-سرسری شستن و اندکی آب زدن-هنگام بوسیدن-آب دهان و لب ها را به صورت کسی زدن

خِرخِر-آواز کشیدن چیزی سنگین بر زمین-صدای ناهنجار و گوش خراش

 

دَقی-صدای کوبیدن چیزی به چیزی

دست کم-حداقل

پس کله ی کسی زدن-کسی را به کاری واداشتن

بر ِ آفتاب-رو به آفتاب-آفتاب رو

زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن

چس خور-آدم خسیس-بخیل

حاملگی-آبستنی
دنده نهادن-قبول کردن-رغبت کردن
بد چشم-شور چشم-آن که چشم زخم برساند-مردی که به زنان نامحرم با شهوت بنگرد

پی سوز-چراغ روغنی و فتیله دار

 

 

داغ کردن پشت دست-توبه کردن-برای نکردن کاری با خود شرط کردن
جست زدن-پریدن-خیز برداشتن

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

آغبانو-لقبی برای زنان محتشم و بزرگ

جهنم-کلامی که آن را به هنگام بی اهمیت دانستن چیزی می گویند

 

خفه خون-خفقان

با کسی ندار شدن-با کسی خودمانی

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

پیشدستی-بشقاب کوچک-زیر دستی

این به آن در-چیزی که عوض دارد گله ندارد-در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند

پیاله فروش-میخانه چی

 
پیش پا افتاده-کم ارزش-حقیر-معلوم-آشکار
ریختن پشم و پیله ی کسی-از میان رفتن قدرت کسی-ضعیف شدن کسی
آدم سر به راه(شخص خوب و نجیب، کسی که مزاحم دیگران نیست)

آدم دو قازی(شخص بی‌سروپای بی‌ارزش)

خوب-کافی-بسیار

انداختن-فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران-درست کردن

اله و بله کردن-لاف زدن-چنین و چنان گفتن
راست شدن مو بر تن-سخت ترسیدن-وحشت کردن
 

بجا-شایسته-در هنگام مناسب

بی سر و پا-پست-فرومایه

راه بلد-راهنما-آن که راه را خوب می شناسد

 

تخم چشم-مردمک چشم

چاشته بندی-ته بندی

افسارسرخود(خود‌رای، افسارگسیخته)

چشم کسی راه کشیدن-خیره ماندن به جایی و پلک نزدن

حشر و نشر داشتن-نشست و برخاست داشتن دوستی و رفت و آمد داشتن

دیر جوش-آن که دیر الفت و دوستی پیدا می کند

آبِ جو(ب)(مال دنیا، هرچیز فراوان و بی‌ارزش)

چوب خط-چوبی که پس از هر بار بردن کالا روی آن خطی می کشیدند تا بعد شمارش کنند
پاچه گیر-کسی که بی مقدمه کسی را بیازارد

به قدر پشت خاک انداز-بسیار کوچک و محقر
زیر تبری-کنده ای که هیزم شکن روی آن با تبر هیزم می شکند

افتادن دست-از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

جشن گرفتن-سور بر پا کردن

 

الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست

زهره و زنبل کسی را ترکاندن-سخت ترساندن

از کوره در رفتن(به خشم آمدن، آتشی شدن، از جا در رفتن)

بیشتر از کوپن حرف زدن ،-سخنان بالاتر از حد و مقام خود گفتن پا را از گلیم خود فراتر نهادن

دان دان شدن-دانه بستن عسل و شیره و روغن و مانند این ها

دق مرگ-دق کش

بامبول-حقه-کلک
خوردگی-ساییدگی-فرسودگی

توی روغن بودن نان کسی-رونق داشتن کار و بار کسی
چوبه ی دار-تیری که محکوم به مرگ را از آن می آویزند

خش خش-صدای برخورد چیزهای خشک به یکدیگر-صدای راه رفتن روی برگ های خشک شده

آب پاکی روی دست کسی ریختن-کسی را کاملن ناامید کردن

تا خرخره زیر قرض بودن-وام بسیار داشتن

 
خون مردگی-حالت مردن خون در زیر پوست-کبودی

چپی-مخالف حکومت-وابسته به چپ

بد حرف-کسی که پیوسته حرف های زشت می زند

در قوطی هیچ عطاری یافت نشدن-به کلی نایاب بودن
داد سحن دادن-سخن رانی کردن-پر حرفی کردن-حق مطلب را ادا کردن

بچگی کردن-بیخردانه

پشت گوش فراخ-تنبل-اهل مسامحه و کوتاهی

ازخودراضی(متکبر، خود پسند)

جز جگر-سوختگی دل بر اثر اندوه و مصیبت
زر اومدی قرمه سبزی-سخنی توهین آمیز برای کسی که به قهر می رود یا تهدید به رفتن می کند

تند رفتن-دور برداشتن-زیاده روی کردن-از حد خود تجاوز کردن
ریش کسی سر بالا رفتن-به مرگ نزدیک بودن کسی

 

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

بند بودن دست-گرفتار بودن-مشغول به کاری بودن و به کار دیگری نرسیدن